شهین اوجاق علی زاده - عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

سخن نو درباره اندیشه کهن حماسه­های عرفانی و سفرنامه­های روحانی گفتن اگر چه محال نیست، بس دشوار می­نماید، بویژه سخن گفتن از سنت دیرینه دیرپای حکایت پرواز و معراج روح آدمی به سوی جایگاه برین دیرین، چه به صورت داستان­های معراج و چه در قالب حکایت­های تمثیلی رمزی پرواز مرغان روح. سخن از حکایت سفرنامه روح آدمی است؛ یعنی معراج. موضوع معراج نامه­ها سفر است. مسافران معراج نامه­ها، شارحان سفرنامه روح خویشند. آنان حکایت سفر خویش از عالم خاک به افلاک را بازگو می­کنند. مسافران این سفر زائرانی هستند که پله­های نردبان سلوک را می­پیمایند و موانع و منازل و افلاک را در می­نوردند، تا به معرفت، حقیقت و زیارت حق نائل شوند. نقل سفرنامه­های روحانی معنوی اگرچه با زبان معیار هنجار قابل بیان نیست، اما این مسافران محاکات اندوه خویش را در حیطه فرازمانی، در شرایط فرامکانی و با بیانی فرازبانی بازگو می­کنند. همین ویژگی­های فراهنجار است که اصالت نو شدن این آثار را با پیشینه سنت، ریشه­دار می­گرداند و قرون متمادی توجه شاعران و نویسندگان را به خود معطوف می­دارد. این مقاله سعی دارد تا از میان آثار مکتوب موجود ادبی ایران و جهان، پیش گامانی را که به بیان سفر معنوی خویش معراج پرداخته­اند، برجسته­ترین آن­ها را بر شمارد. بویژه متعالی­ترین آن­ها یعنی معراج مقدس حضرت رسول (ص) که تاثیرگذارترین آن­ها بر سایر معراج­ها نیز بوده است، تا شیوه بیان هر یک را در معراج روحانی، عقلانی و انفسی آنان در طریق پیمودن مدارج نردبان سلوک، از زبان ایشان بازگوید.

معراج, معراج نامه ها, سفرنامه ها, سفرهای روحانی در ادب فارسی, عربی و سایرملل