حمزه نور - استادیار/ بخش حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران
محمود عرب خدری - استاد/ گروه مهندسی حفاظت آب و خاک، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

فرسایش آبی در مقیاس جهانی به دلیل وسعت جغرافیایی و اثرات محیط زیستی آن از مهم ترین چالش های تخریب زمین است. در این راستا، تدوین روش ها و راهبردهای مدیریت حوضه ها و طراحی برنامه های حفاظت خاک مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. شناسایی مناطق اصلی تولید رسوب و هم چنین برآورد نسبت تحویل رسوب نقش به سزایی در تدوین این راهبردها دارد. هدف از تحقیق حاضر برآورد فرسایش خاک و نسبت تحویل رسوب با استفاده از اصلاح شده معادله جهانی فرسایش خاک (RUSLE) در پایگاه تحقیقات حفاظت خاک سنگانه است. برای این منظور سه حوضه کوچک به همراه کرت های فرسایشی موجود در آن ها انتخاب شد. سپس، ۲۴ واقعه بارش مربوط به دو دوره ۸۵-۱۳۸۸ و ۹۶-۱۳۹۸ به همراه داده های متناظر رواناب و رسوب در حوضه ها و کرت ها ثبت شد. سپس با جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، مدل RUSLE اجرا و با داده های مشاهداتی کرت ها مقایسه شد. در ادامه با اصلاح مدل RUSLE و داده های مشاهداتی رسوب دهی حوضه های مورد مطالعه، مقدار نسبت تحویل رسوب برآورد شد. یافته ­ها حاکی از آن است که برآورد­های مدل RUSLE از وضعیت فرسایش و رسوب با نتایج داده های کرت ­های فرسایشی تطابق نداشت. اما پس از اعمال ضریب اصلاحی، این مدل توانست میزان متوسط فرسایش کل دوره را با خطای بین ۲ الی ۱۷ درصد برآورد نماید که در دامنه قابل قبول مدل­ سازی فرسایش خاک است. نسبت تحویل رسوب برای حوضه های E۱، E۴ و E۶ به ­ترتیب ۴۲/۲، ۴۱/۵ و ۳۹/۷ درصد به­ دست آمد. در مجموع نتایج این تحقیق نشان داد که با استفاده از مدل اصلاح شده RUSLE امکان برآورد متوسط فرسایش خاک منطقه و هم چنین تخمین نسبت تحویل رسوب وجود دارد. بنابراین، می توان در برنامه های اجرایی در مناطق مشابه از این رویکرد استفاده نمود.

کرت های فرسایشی, معادله جهانی فرسایش خاک, نسبت تحویل رسوب