محسن جوانمیری پور - Forest Science, Natural Resources and Watershed Management Organization. Kermanshah-Iran
وحید اعتماد - Department of Forestry and Forest Economics, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: خشک دارها از مولفه های میراث های ساختاری توده های جنگلی طبیعی هستند که در شناخت مراحل تحولی نقش مهمی دارند. توجه مطالعه حاضر بر روی کمی سازی وضعیت خشک دارها در توده های راش شرقی به عنوان یکی از مولفه های مهم ساختاری در فرآیندهای پویایی و تحولی در جنگل های شمال ایران است. مواد و روش ها: برای انجام بررسی وضعیت خشک دارها به عنوان یکی از اجزای ساختاری در تعیین مراحل پویایی این پژوهش در قطعه ۳۲۶ بخش گرازبن که به عنوان پارسل شاهد است مورد مطالعه قرار گرفت. تعداد ۲۵ قطعه نمونه یک هکتاری انتخاب شد و خشک دارهای موجود در آنها به روش آماربرداری صد در صد مورد اندازه گیری قرار گرفت. در این بررسی خشک دارهای سرپا با قطر بیشتر از ۷/۵ سانتی­متر که به صورت سر پا خشک شده یا تنه ­های با ارتفاع بیشتر از ۱/۳ متر داشتند، بررسی شدند.  بررسی معنی داری پس از نرمال سازی با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف،  با استفاده از آزمون ANOVA  برای صفاتی از قبیل ارتفاع خشک دارها، ارتفاع خشک دارهای سرپا، طول خشک دارهای افتاده، تعداد خشک دار در طبقات قطری و شکل ظاهری انجام شد.                   یافته ها:  فراوانی خشک دارهای گونه راش در مراحل تحولی آشفتگی و ایجاد میراث، پیش جنگل، بسته شدن تاج پوشش، جنگل بالغ و جنگل کهن سال به ترتیب ۲/%۲۳، ۸۵/%۱۶، ۶/%۷، ۶/%۱۶ و ۳۵/۸ % است. بیشترین حجم خشک دارها مربوط به مرحله آشفتگی و ایجاد میراث و کمترین آن مربوط به بسته شدن تاج پوشش می باشد (به ترتیب ۱۶۲/۷۵ و ۷/۴۵ مترمکعب). همچنین، بیشترین میانگین حجم خشک دارها در درجه های پوسیدگی ۱، ۲، ۳ و ۴ به ترتیب ۶۹/۳۵، ۶۰/۰۸، ۲۵ و ۱۷/۹ مترمکعب مربوط به مراحل تحولی آشفتگی و ایجاد میراث، آشفتگی و ایجاد میراث، کهن سال و کهن سال می باشد. نتایج آزمون های معنی داری نشان دهنده معنی دار بودن اختلاف میانگین ها در عوامل حجم خشک دارها، حجم سرپا و افتاده ی آن ها و شکل خشک دارها از نظر ظاهری است. نتیجه گیری: از نظر کاربردی با آگاهی از مقدار خشک دارها در هر مرحله تحولی و موارد مربوط به آن دیدگاه هایی به منظور مدیریت بهینه بوم سازگان های جنگلی و دخالت های مدیریتی از قبیل نحوه عملیات جنگل شناسی، بهره برداری و بازرویی جنگل فراهم می گردد.  

Deadwood stocks, Developmental stages, Hyrcanian forest, Stand structure,  Structural legacy, جنگل هیرکانی, حجم خشک دار, ساختار توده, مراحل تحولی, میراث ساختاری