ساناز پورمیرکمالی - دانشجوی دکتری ،گروه علوم و مهندسی خاک، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
مجید محمودآبادی - استاد گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
وحیدرضا جلالی - گروه مهندسی طبیعت، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران.

سابقه و هدف: فرسایش پاشمانی و بین شیاری از انواع مهم فرسایش ناشی از باران در اراضی کشاورزی است. در بسیاری از مناطق کشور، وزش باد از طریق تشدید فرسایندگی باران باعث افزایش شدت فرسایش خاک می شود. یکی از راهکارهای حفاظتی مهم در مهار فرسایش، استفاده از خاکپوش بقایای گیاهی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر درصدهای مختلف خاکپوش کاه و کلش گندم در تقابل با سرعت های مختلف باد بر شدت فرسایش بین شیاری و پاشمانی با استفاده از دستگاه شبیه ساز هم زمان باران و باد انجام شد. مواد و روش ها: به این منظور، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی از طریق ایجاد شدت ۴۰ میلی متر در ساعت باران بر روی دو نمونه خاک با حداکثر اندازه ذرات ۲ و ۷۵/۴ میلی متر (به ترتیب با اسامی C۲mm و C۴.۷۵mm)، در سرعت های مختلف باد (صفر، ۶ و ۱۲ متر بر ثانیه در ارتفاع ۴۰ سانتی متری) و سطوح متفاوت خاکپوش کاه و کلش شامل صفر، ۳۰، ۶۰ و ۹۰ درصد (معادل ۸۰۰، ۱۶۵۰ و ۳۳۰۰ کیلوگرم بر هکتار) هر یک در سه تکرار انجام شد. میزان فرسایش بین شیاری و پاشمان به سمت بالادست و پایین دست به طور جداگانه اندازه گیری شد. در پایان، درصد کارایی سطوح مختلف خاکپوش در کاهش فرسایش خاک در مقایسه با شاهد (خاک بدون پوشش) در سرعت های مختلف باد تعیین شد.یافته ها: نتایج نشان داد که با افزایش درصد خاکپوش بقایا، شدت فرسایش بین شیاری و پاشمانی به طور معنی داری کاهش یافت. همچنین با افزایش سرعت باد، فرسایش بین شیاری و پاشمان پایین دست ذرات به طور معنی داری افزایش و پاشمان بالادست کاهش نشان داد. کارایی خاکپوش در مهار فرسایش بین شیاری بین ۷/۳۰ تا ۸/۹۲ درصد و در کاهش پاشمان بالادست و پایین دست ذرات به ترتیب بین ۳/۳ تا ۸۱ درصد و ۹/۷۸ تا ۹/۹۹ درصد تعیین شد. از بین سطوح مورد مطالعه، پوشش ۶۰ درصد خاکپوش، بهترین پاسخ را در مهار فرسایش بین شیاری نشان داد. نتیجه گیری: یافته های این پژوهش نشان داد که در باران های متاثر از وزش باد، شدت فرسایش بین شیاری با افزایش سرعت باد افزایش می یابد. با این وجود، از طریق ایجاد پوشش مناسب بقایای گیاهی در سطح خاک می توان شدت فرسایش را به طور معنی داری کاهش داد. در واقع، با افزایش درصد خاکپوش بقایای گیاهی، سطح خاک در برابر برخورد مستقیم قطرات باران محافظت می شود و در نتیجه، شدت فرسایش بین شیاری و پاشمانی کاهش می یابد. همچنین بقایای گیاهی، کارایی بیشتری در کاهش شدت پاشمان به سمت پایین دست نسبت به شدت پاشمان بالادست داشت. علاوه بر این در حضور بقایای گیاهی نسبت به شاهد، پاشمان به سمت پایین دست بیشتر از فرسایش بین شیاری کاهش یافت. یافته های این پژوهش نشان داد که با حفظ بقایای گیاهی در اراضی کشاورزی می توان اثر فرساینده سرعت باد در تشدید فرسایش ناشی از باران در اراضی کشاورزی را مهار نمود.

خاکپوش, شبیه ساز هم زمان باران و باد, فرسایش ناشی از باران, فرسایندگی باد, فرسایندگی باران