سارا عطاران - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
ابوالفضل مساعدی - دانشگاه فردوسی مشهد
حمدالله سجاسی قیداری - جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

علی رغم توسعه علم و فن آوری، شواهد نشان می دهند که آسیب پذیری نسبت به سیل در مقایسه با گذشته افزایش یافته است. فعالیت های انسانی، تاثیر به سزایی در وقوع سیل و خسارات ناشی از آن دارد. به این منظور نیاز است تاثیرات متقابل سیستم انسانی و هیدرولوژیک به دقت بررسی شود. پژوهش حاضر باهدف بررسی تاثیر عوامل طبیعی و انسانی بر تشدید وقوع سیل و آبگرفتگی در شهر کلات (واقع در استان خراسان رضوی) انجام شده است. این شهر هرساله شاهد سیل هایی است که خسارات زیادی به ساختمان‎های مسکونی، اداری و بناهای تاریخی شهر وارد می کند. برای این منظور تاثیر تغییر شدت بارش و تغییر کاربری اراضی بر دبی اوج رواناب بررسی شد، به طوری که تغییرات دبی اوج نسبت به افزایش و کاهش ۲۰ درصدی شدت بارندگی و همچنین افزایش و یا کاهش عدد منحنی (CN) براورد شد. همچنین با ارائه چند سناریو، تاثیر تغییر در رویکردهای مدیریتی به منظور کاهش ضریب زبری با مدل سازی پهنه سیل و با استفاده از نرم افزار HEC-RAS مورد آزمون قرار گرفت. از طرفی به منظور تعیین مهم ترین عوامل تاثیرگذار در تشدید وقوع سیل و آبگرفتگی، پرسشنامه هایی تهیه و نظرات کارشناسی و فنی متخصصین و کارشناسان اجرایی مورد تحلیل قرار گرفت. پرسشنامه های مذکور بر اساس طیف لیکرت پنج امتیازی طراحی شد، به گونه ای که عدد ۵ نشان دهنده بیش ترین تاثیر و عدد ۱ بیان گر کم ترین تاثیر می باشد. نتایج نشان داد که تاثیر تغییرات عدد منحنی بر میزان دبی اوج حدود ۳۷ برابر بیشتر از تاثیر تغییرات بارش است. همچنین بررسی سناریوهای مختلف به منظور اصلاح ضریب زبری نشان می دهد که با انجام برنامه های مدیریتی مساحت پهنه سیل در بعضی از زیر حوضه ها تا ۱۵درصد می تواند کاهش یابد. تحلیل نتایج پرسشنامه ها نشان می دهد که مهم ترین عوامل درون شهری در تشدید وقوع سیل در داخل شهر کلات عوامل "فعالیت های مردم محلی" با میانگین امتیاز ۵۹/۳، و در خارج از شهر عوامل "مدیریتی" با میانگین امتیاز ۷۹/۳ هستند.

ضریب زبری, کلات, مدیریت سیل, هیدرولوژی اجتماعی, هیدرولوژی شهری