مهدی نادریان فر - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
سیروس قنبری - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
جواد بذرافشان - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

با عنایت به قرارگیری منشا جریان های ورودی آب به سیستان در کشور افغانستان، کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدودکننده توسعه فعالیت-های کشاورزی در این منطقه بشمار می رود. بطوریکه خشکسالی های اخیر منجر به خشک شدن شریان های حیاتی، نابودی بنیان های تولیدی و ناپایداری زیست محیطی در منطقه شده است. در این راستا طرح آبیاری ۴۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی سیستان به منظور انتقال سیلاب های جاری از کشور افغانستان به گودال های طبیعی معروف به مخازن چاه نیمه ها و امکان بهره برداری مناسب از سیلاب های مذکور برای توسعه ی کشاورزی و پایداری منطقه مورد تصویب و اجرا قرار گرفت. از سویی دیگر وضعیت پایداری محیطی از جمله مسائلی است که برای رسیدن به توسعه پایدار بسیار حائز اهمیت است. بنابراین در این پژوهش تلاش شده است تاثیر طرح ۴۶ هزار هکتاری آبیاری دشت سیستان بر تغییرات مکانی - فضایی پایداری محیطی روستاها مورد کنکاش قرار گیرد. جامعه آماری پژوهش، ساکنین ۴۰ روستای شهرستان هامون که با استفاده از فرمول کوکران از بین ۱۹۱۳۳ خانوار، تعداد ۳۴۶ نفر پرسشگری بعمل آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از نرم افزارهای سوارا، ماباک، جی. آی. اس و نیز از آزمون های ویلکاکسون در نرم افزار اس. پی. اس. اس برای تحلیل های آماری استفاده شده است. نتایج سطح بندی روستاها بر اساس مدل ماباک نشان می دهد با اجرای طرح انتقال آب پایداری ۵/۳۲ درصد روستاها کاهش، ۵/۳۷ درصد روستاها بدون تغییر و در ۳۰ درصد روستاها، پایداری محیطی افزایش یافته است. برایند کلی مولفه های مورد بررسی نیز نشان می دهد که اجرای طرح انتقال آب به اراضی کشاورزی روستاییان بر تمامی مولفه های پایداری محیطی (به جز مولفه آسیب به حیات جانداران) تاثیر مثبتی برجای گذاشته است و با اجرای طرح سطح سبز کل منطقه از ۲۲۳۰۰ هکتار در سال ۱۳۹۷ به ۵۵۹۰۰ هکتار در سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است.

طرح انتقال آب, پایداری محیطی, روستا, سیستان, مدل ماباک