سیدمحمد اکبریان - استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛

جامعه هدف در معنویت های نوظهور اغلب توده های مردم هستند؛ از این رو که بر شهود و خلسه بیش از عقلانیت تکیه کرده و بر عنصر احساس آدمی بیش از عقل او تکیه دارند؛ بلکه این نوع معنویت ها را اغلب عقل گریز یا حتی عقل ستیز دانسته اند؛ اما طرح معنویت آقای ملکیان علی رغم شباهت هایی با جنبش های معنوی نوظهور، از جهت رویکرد آن به عقلانیت و تاکید بر آن با معنویت های نوظهور متفاوت میشود؛ از این رو جامعه هدف این نظریه بیشتر نخبگان هستند. در عین حال به دلیل تشابهات بسیار این طرح با معنویت های نوظهور، در مجموعه همین نوع معنویت ها جای میگیرد؛ از جمله تشابهات: تاکید بر رستگاری دنیوی، خود محوری، شادی و آرامش، سکولاریته بودن و تقابل آن با دین سنتی، ادعای مالکیت گوهر دین و عدم تقید بر مناسک دینی خاص و حتی ترک آن. این طرح معنوی در عین تاکید بر عقلانیت، پذیرش هر گونه استدلال عقلی بر باورهای معنوی را مردود میداند و با ترک عقلانیت نظری و استدلالی، بر عقلانیت عملی و در نهایت بر عقلانیت ابزاری تکیه دارد. رویکرد آقای ملکیان در این طرح از منظرهای متعدد و مختلف میتواند مورد بررسی و نقد قرار گیرد که مهم ترین آنها، ناکامی آن در دست یابی به هدف اساسی خود (آرامش پایدار) و چالش های متعدد مبانی آن است. یکی از آن مبانی، عقلانیت است که وجه متمایز آن با معنویت های نوظهور دیگر بوده و با اشکالات متعددی مواجه میشود که مهم ترین آنها، ابهامات مفهومی و مصداقی عقلانیت، تعارضات درونی و ساختاری، اضطراب و تردید در تعیین عقلانیت، ناهماهنگی آن با بخش های دیگر این نظریه و نقدهایی که بر عقلانیت ابزاری وارد شده است.

نخبه گرایی ،عقلانیت،معنویت نوظهور