پویا بشارتی - دانشکده زمین شناسی، دانشکدگان علوم، دانشگاه تهران
علی کنعانیان - دانشکده زمین شناسی، دانشکدگان علوم، دانشگاه تهران
فاطمه سپیدبر - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد

سنگهای آتشفشانی اولتراپتاسیک شبه جزیره اسلامی (آتشفشان سارای) در بخش شمالغربی پهنه آتشفشانی ارومیه -دختر واقع شده اند. بر پایه مطالعات پتروگرافی، این سنگها شامل گدازه های فونولیتی همراه با دو تیپ زینولیت میباشند. نوع اول زینولیتها در نمودار ژئوشیمیایی ترکیبی معادل بازالت دارند که با توجه به بافت عمومی گرانولار معادل گابرو در نظر گرفته میشوند. ترکیب نوع دوم معادل با تراکی آندزیتی میباشد. فنولیتها بیشتر از کانیهای درشتبلور کلینوپیروکسن و لویسیت، به همراه کانیهای فرعی فلوگوپیت و آپاتیت با زمینهای ریزبلور و شیشه ای تشکیل شده اند در حالیکه زینولیتهای نوع اول دارای بافت گرانولار با کانیهای درشت بلور کلینوپیروکسن، فلوگوپیت و کانیهای فرعی اپک میباشند. زینولیتهای نوع دوم با درشت بلورهای لویسیت، به همراه کانیهای فرعی پیروکسن و فلوگوپیت دارای بافت عمومی پورفیری هستند. بر پایه مطالعات شیمی کانی،کلینوپیروکسنهای سنگ میزبان در فشار متوسط تا بالا ۱۵) تا ۶ کیلوبار) و دمای ۱۳۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتیگراد متبلور شده اند. زینولیتهای با ترکیب معادل گابرو در فشار ۵ تا ۲ کیلوبار، دمای ۱۱۵۰ تا ۱۱۰۰ درجه سانتیگراد و زینولیتهای با ترکیب معادل تراکی آندزیتی در فشار۱۰ تا ۶ کیلوبار و دمای ۱۲۰۰ تا ۱۱۵۰ درجه سانتیگراد منبطق بر اعماق کمتر از ۴۰ کیلومتر متبلور شده اند. از دیدگاه شرایط شیمیایی، پیدایش این کانیها برای هر دو نوع سنگ میزبان و زینولیت ها در محیطی با اکسیژن متغیر و بالا روی داده و میزان آب ماگما از ۲ تا نزدیک به ۱۰ درصد برآورد شده است. در نمونه های سنگ میزبان فنولیت و هردو تیپ زینولیت همراه، الگوی غنی شدگی از LREE و کمابیش مسطح از HREE در کنار بی هنجاری منفی Eu، Ta،Nb و Ti و بی هنجاری مثبت Th،Ba،Rb و K مشاهده می شود. بررسیهای سنگزایی بر پایه شیمی کلینوپیروکسن در سنگ میزبان و هر دو تیپ زینولیت ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالای وابسته به کمانهای آتشفشانی درمحیط پس از برخورد را تایید میکند. مقادیر Yb و Y پایین و نسبت بالای La/ Yb و Dy/ Yb، به تعادل بین مذاب و فازهای باقیمانده گارنت و یا هورنبلند در سنگ منشا اشاره دارد. دما و فشار تبلور دیوپسید در زینولیتها کمتر از سنگ میزبان فنولیت است. بنابراین قطعات زینولیتها در مسیر صعود ماگما و احتمالا از دیواره ها جدا و توسط ماگما به سطح منتقل شده اند. عدم وجود شواهد مربوط به ذوب، انحلال، زینوکریست، قشر آگرگات ریزبلوردر مرز کانیها و محل تماس زینولیت و ماگمای میزبان در تایید این مطلب خواهد بود که نرخ صعود ماگما بیشتر از سرعت انحلال، ذوب و واکنش بوده است.

کالک آلکالن پتاسیم بالا، زینولیت، شیمی پیروکسن، پس از برخورد، شبه جزیره اسلامی (آتشفشان سارای)