محمد یوسفی نژاد - دانشجوی دکتری گروه آموزش محیط زیست دانشگاه پیام نور، ایران، تهران
مریم لاریجانی - دانشیار گروه آموزش محیط زیست دانشگاه پیام نور ایران،
سید محمد شبیری - استاد گروه آموزش محیط زیست دانشگاه پیام نور و رئیس کرسی آموزش محیط زیست یونسکو، ایران،
مهدیه رضایی - استادیار گروه آموزش محیط زیست دانشگاه پیام نور، ایران،

زمینه و هدف: بحران آب یکی از مهمترین چالش­های استان تهران است. مدیریت و آموزش آب مجازی در بسیاری از کشورها به عنوان یک اقدام برای غلبه بر کمبود آب خصوصا در بخش کشاورزی است. در ایران سرانه مصرف آب مجازی بخش کشاورزی حدود ۲۰ درصد بیشتر از حد متوسط جهانی است. این پژوهش با هدف طراحی الگوی آموزش آب مجازی در بخش کشاورزی با رویکرد اقتصاد مقاومتی و توسعه پایدار به­ منظور آگاهی بهره­برداران از آب مجازی و حفاظت از محیط­زیست، منابع آبی و پایداری توسعه در سال ۱۴۰۰ انجام گردیده است. روش بررسی: روش مورد استفاده در این پژوهش ترکیبی بود. در فاز کیفی پژوهش به منظور شناسایی مولفه­های اصلی و فرعی الگو از تکنیک نظریه داده بنیان استفاده گردید. برای جمع­آوری داده­ها در این فاز از روش مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد. نمونه گیری در مرحله کیفی، روش هدفمند گلوله برفی بود. جامعه آماری بخش کمی شامل اساتید دانشگاه­های مرتبط و کارشناسان و مدیران سازمان­های اجرایی وزارت جهاد کشاورزی بود. بر اساس آمار و اطلاعات کسب شده تعداد مخاطبین در مجموع ۳۶۰ تن بودند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ۱۸۱ نفر تعیین گردید. پاسخ گویی از طریق پرسشنامه محقق ساخته طیف لیکرت ۵ گزینه­ای دو سویه بود. برای تجزیه و تحلیل داده­ها در مرحله کمی از شاخص­های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، واریانس و فراوانی و درصد) و در مرحله استنباطی از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد.یافته­ها: نتایج مقایسه میانگین مولفه­های بدست آمده حاصل از آزمون (t-test) نشان داد که بین میانگین موجود و مطلوب در تمامی مولفه­ها تفاوت معناداری در سطح ۱ درصد وجود دارد و وضعیت موجود آموزش مدیریت آب مجازی از شرایط مطلوب برخوردار نیست. اعتبار سازه­های پرسشنامه با استفاده از روش روایی همگرا درسطح ۴۹/۰ و پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای ترتیبی در سطح۸۱/۰ محاسبه شد. یافته­های کیفی پژوهش نشان داد که ۱۱ مولفه و ۳۷ زیر مولفه تشکیل دهنده اجزای الگوی آموزش آب مجازی در بخش کشاورزی بودند. بر اساس بارهای عاملی استاندارد qvh(γ) به ترتیب مولفه­های محتوای آموزش آب مجازی (۹۷/۰)، روش­های آموزش آب مجازی (۹۶/۰)، اصول آموزش آب مجازی (۹۲/۰) بیشترین اهمیت را در تبیین الگوی آموزش آب مجازی داشتند. تحلیل عاملی تاییدی مولفه­ها نیز نشان داد که مولفه­های شناسایی شده دارای بار عاملی کافی جهت پیش بینی آموزش آب مجازی در بخش کشاورزی بود.نتیجه گیری: شاخص­های برازش الگوی آموزش دربخش کشاورزی نشان داد که الگوی تدوین شده دارای برازش مطلوبی است و این الگو می­تواند علاوه بر آگاهی رسانی و تغییر رفتار، نقشه راهی برای متولیان و کارگزاران فعالیت­های آموزشی به بهره­برداران آب مجازی در بخش کشاورزی باشد. با اجرای آموزش آب مجازی از طریق الگوی تدوین شده می­توان انتظار داشت تا حد زیادی از اتلاف منابع آبی در بخش کشاورزی جلوگیری و از منابع طبیعی حفاظت شود، همچنین بر مبنای اسناد فرادستی فرصتی برای رسیدن به کشاورزی نوین، اقتصاد مقاومتی، توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست باشد.  

آموزش محیط زیست, کاهش مصرف آب کشاورزی, حفاظت از منابع آب, پایداری اقتصاد کشاورزی