مینا تیموری خسروشاهی - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
جلیل امیرپور دریانی - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران. (نویسنده مسئول) (Dramiri@iaushab.ac.ir)
ناصر ناصری - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

آثار ادبی، بازتاب تفکرات، شیوه ­زندگی و اوضاع و احوال هر ملتی هستند و واقعیات اجتماعی را به صورت هنرمندانه­ نشان می­دهند. دوره قاجار به علت داشتن فراز و فرودهای اجتماعی و سیاسی، همواره مورد توجه محققان زیادی قرار گرفته است. این عصر به جهت واقع شدن انقلاب مشروطه در آن، به دو دوره تقسیم می­گردد که تحقیق حاضر فاصله سال­های بین (۱۲۲۳-۱۲۷۰) را شامل می­شود. با وجود اینکه در این دوره به اندازه دوره مشروطه، مباحث اجتماعی انعکاس نیافته­، اما کاربرد این مضامین تا حدودی درآثار شاعران و نویسندگان دیده می شود. این مقاله برآن است ارتباط ادبیات با جامعه را در این دوره بررسی نماید و به طور خاص موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موجود در پریشان قاآنی را مورد توجه قرار دهد. بنابراین با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به گزارش مورخان داخلی و جهانگردان خارجی به جامعه شناسی ادبیات این دوره پرداخته است. نتایج بررسی های اسنادی نشان می دهد مسائلی از قبیل فقر، رشوه ، دزدی، گدایی، گرایش به مسکرات و مخدرات، چاپلوسی و تظاهر در پریشان قاآنی مورد توجه قرار گرفته؛ اما به دلیل مدیحه سرا بودن این شاعر درباری، انتقاد از اوضاع نابسامان جامعه به طور ملموس امکان نداشته و در قالب حکایت اشاراتی به مشکلات و معظلات اجتماعی موجود شده است.   

ادبیات, جامعه شناسی, عهد قاجار, پریشان قاآنی