شهرام بیباک - دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی ایوانکی

روشنفکری در معنای عامه و رایج آن مترادف داشتن فکرباز یا خوشفکری است. در دنیای غرب ، روشنفکری در دوره عصر بیداری (رنسانس) از آراء اندیشمندان و فیلسوفان مدرن، به منظور کم کردن قدرت نامحدود کلیسا و به نوعی ضدیت با دین مسیحیت پا به عرصه وجود گذاشت، در این بین میتوان آغازگر این راه را جان لایک و پایان آن را کانت دانست، البته بعد از کانت روشنفکر، فیلسوفانی چون نیچه و گوته و... وجود داشته اند که تا حدود زیادی به نسل اول روشنفکری غرب تعلق دارند. شاید بتوان مارکس و انبوه سوسیالیست های پس از او را هم از چهرههای برجسته نسل دوم روشنفکری غرب که اغلب آنها (نه همه) نسبت به رژیم لیبرال دموکراسی و سرمایه داری خصوصی و آزاد آن معترض بوده اند، دانست. اما در ایران اطلاق صفت روشنفکر به صفت ناظر به تفاوت سبک زندگی یک نفر در مقایسه با دیگرانی است که به کار اداری، مالی و تجاری اشتغال دارند، میباشد. به همین دلیل هم با اطلاق صفت «دینی» و «غیر دینی» به روشنفکر ان میتوان آنها را در دسته های متفاوت جای داد. اولین روشنفکران ایرانی، فرهنگ رفتگانی هستند که با ترجمه آثار غربی پایه گذار روشنفکری در ایران بوده و متاسفانه همگی متعلق به لژهای فراماسونی در ایرا نند؛ میرزا ملکم خان، طالبوف، آخوندزاده و.. و این گروه را میتوان نسل اول روشنفکران غیردینی ایرانی دانست،اما در ایران در مقابل روشنفکران غیر دینی روشنفکرانی هم با محوریت دین و مسئله ملیت ایرانی پا به عرصه وجود گذاشتند. از این گروه هم میتوان از سیدجمال اسدآبادی، مهندس بازرگان، دکتر شریعتی و... را نام برد. با این که روشنفکری در ایران بیمارگونه و فرزند ناخلف روشنفکری غربی است، اما باز روشنفکری طی این سالها در حال کانالیزه و به روز شدن خود میباشد و اصطلاحاتی مثل نوگرایی دینی، احیای تفکر اسلامی و...مدیون همین به روز شدن روشنفکری است. این مقاله سعی دارد از طریق مرور آثار روشنفکران غربی و روشنفکران نسل اول ایرانی با روشنفکران دینی نگاهی گذرا به مسئله نوگرایی دینی بیندازد.

روشنفکر دینی، روشنفکر غیردینی، سکولار، نوگرایی دین