زهرا حیاتی - Associate Professor in Persian Language and Literature, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

زبانحالسرایی یکی از شگردهای ادبی در مقتل نویسی است. این شگرد بیشتر در مقتلهای تاریخی- داستانی بعد از سده نهم دیده میشود. برخی از زبانحالها بهسبب تاثیرگذاری بلاغی، به­تدریج بهعنوان واقعیت تاریخی پذیرفته شده­اند و تحلیل و بررسی آن­ها، دو هدف را برآورده میکند؛ نخست اینکه سیر تاریخی و تکوینی زبانحالسرایی در روایتپردازیهای عاشورا به زبان فارسی شناخته میشود و دیگر اینکه سرچشمه برخی تحریفات در گزارشهای تاریخی این واقعه معلوم میگردد. مقتلپژوهان، مقتل و مقتلنگاری را به دو نوع کلی تقسیم میکنند: مقتلهای معتبر و قابل استناد که بیشتر شامل منابع کهن و نوشتههای قرن دوم تا هفتم است و منابعی که به داستانپردازی روی آوردند و شامل مقتلهای قرن هشتم تا چهاردهم هستند. در این نوشته، زبانحالسرایی در سه مقتل تاریخی-داستانی روضهالشهداء، محرق القلوب و طوفان البکاء بررسی شده است که از نظر گزارش تاریخی با نقد جدی مواجه هستند، اما از لحاظ نگارش ادبی و سبک هنری آن، قابل توجه مینمایند. محدوده پژوهش، روایت نبرد و شهادت حضرت قاسم بن حسن(ع) است که قصهپردازیهای غیر مستند بسیاری در آن راه یافته است. نتیجه تحقیق نشان میدهد بیشتر زبانحالسراییها مربوط به گفتگوی شخصیتها، بهویژه خاندان امام حسین(ع) است که بیشتر در خردهروایتهای غیر معتبر آمده است و محتوای عاطفی دارد.

Killing Place, Religious Narration, Rozatolshohada, Moharagholgholoub, Toufanolboka