نرگس قارون - کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران
سید علی جوزی - دانشیار گروه محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال

این مطالعه با هدف ارزیابی و مدیریت ریسک محیط زیستی خط لوله فرآورده های نفتی بندرعباس-سیرجان به طول تقریبی ۲۷۳ کیلومتر به انجام رسید. بدین منظور ابتدا اقدام به ارزیابی ریسک محیط زیستی با استفاده از روش سیستم شاخص گذاری شد. در این راستا شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک از طریق تحلیل دو شاخص مخاطرات کل و آثار و تعیین امتیاز ریسک بر اساس مدل ریسک نسبی روش شاخص گذاری شکل گرفت. سپس، امتیاز ریسک با استفاده از نرم افزار Arc GIS ۹.۳ در سه سطح ریسک زیاد (۰۸/۰-۲۶/۰)، متوسط (۲۶/۰-۴۴/۰) و کم (۴۴/۰-۶۲/۰) در طول مسیر خط لوله پهنه بندی شد. به منظور مدیریت ریسک محیط زیستی از روش پاپیونی (Bow_Tie) بهره گرفته شد. این روش قابلیت نمایش ارتباط تمامی مولفه های موجود در تحلیل عوامل بالقوه آسیب رسان با اقدامات کنترلی، فعالیت ها و وظایف بحرانی را دارد و روشن ترین تصویرسازی گرافیکی از مدیریت ریسک است. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که ۷% از مسیر خط لوله واجد پتانسیل ریسک زیاد (بازه امتیاز ریسک ۰۸/۰ تا ۲۶/۰) است. موثرترین عوامل در بروز ریسک نیز ویژگی های طراحی (پتانسیل جابه جایی خاک) و پتانسیل تخریب عوامل ثالث شناخته شد. برای کاهش و کنترل ریسک های شناسایی شده نیز راهکارهای مدیریتی در قالب مدل پاپیونی ارائه شد. از جمله اقدامات پیشگیرانه و کنترلی پیشنهاد شده می توان به ایجاد سیستم هشدار دهنده، عکس العمل مناسب نسبت به تماس ها، استفاده از تجهیزات نگهدارنده، قطع سریع جریان داخل لوله، تخلیه فرآورده های داخل لوله، اطلاع رسانی سریع و احیا و بازسازی مناطق آسیب دیده اشاره کرد. 

ریسک, مدیریت ریسک محیط زیستی, مدل پاپیونی, سیستم شاخص گذاری, خط لوله بندرعباس-سیرجان