مرتضی دلاوری - استادیار، گروه زمین شیمی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
علیرضا دامغانی - کارشناسی ارشد، گروه زمین شیمی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

منطقه کهک (جنوب قم) بخشی از کمان ماگمایی ارومیه -دختر است. واحدهای آتشفشانی ائوسن میانی- بالایی، دربردارنده حجم چشمگیری بازالت هستند. این سنگ ها سرشت کالک آلکالن دارند و شواهد زمین شیمیایی آنها، مانند آنومالی مثبت عنصرهای ناسازگار متحرک (مانند Rb، K و Ba) و تهی شدگی نسبی عنصرهای ناسازگار نامتحرک (مانند Zr، Ti، Nb و Ta) نشان دهنده ماگماتیسم فرافرورانشی در یک محیط حاشیه فعال قاره ای است (۴۸/۰- ۱۶/۰Ta/Yb=). برپایه پراکندگی نمونه ها در نمودارهای تغییرات، تنوع تمرکز عنصرهای کمیاب (۴/۱۰-۵/۲LaN/YbN=؛ ۲۹-۲۱۱Ba/Nb=) و شکل متمایز الگوی بهنجارشده عنصرهای خاکی کمیاب و نمودارهای عنکبوتی، نمونه ها در چند گروه جدا از هم دسته بندی می شوند که گمان نمی رود از طریق فرایندهای تحولی ماگما با یکدیگر رابطه زایشی داشته باشند. از سوی دیگر، تمرکز عنصرهای کمیاب (۲/۰-۵۸/۰Nb/La=) نشان دهنده خاستگاه گرفتن مذاب از گوشته سنگ کره ای و دگرسان شده زیرقاره ای است که در رخساره اسپینل- گارنت لرزولیتی دچار درجات متفاوت ذوب بخشی از کمتر از ۱۰ تا نزدیک به ۲۰ درصد شده است. برپایه یافته های این پژوهش، تغییر شرایط خاستگاه گوشته ای مذاب از دلایل اصلی تنوع زمین شیمیایی در ماگماتیسم ائوسن منطقه کهک است. افزون بر این، پیشنهاد می شود در محدوده زمانی ائوسن، فعل و انفعال فرایندهای گوناگون، مانند به عقب برگشتن تخته فرورنده نئوتتیس، صعود گوشته سست کره ای و آشفتگی دمایی گوشته سنگ کره ای دگرسان از عوامل اصلی ماگماتیسم گسترده ائوسن در ایران مرکزی و نیز کمان ارومیه-دختر بوده اند. 

بازالت کالک آلکالن کهک ارومیه, دختر