ابوالفضل بهنیافر - دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران
محمدرضا منصوری دانشور - مدرس گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

تامین امنیت در محیط شهری ارتباط تنگاتنگی با سازمان فضایی شهرها دارد. بر این اساس بررسی و تحلیل سازمان فضایی شهرها برای ارزیابی درجه بندی مطلوبی از امنیت شهری به نحوی که اولویت ها و نیازهای امنیتی را دسته بندی کند ضرورتی پژوهشی است که در این تحقیق انجام می گیرد. شاخص های فضایی متعددی وجود دارند که اثرات مستقیم و غیرمستقیمی را بر الگوهای امنیت شهری بر جای می گذارند در این تحقیق برای نمونه هفت شاخص فضاهای باز، تفکیک قطعات، بافت فرسوده، تراکم ساختمانی، تراکم جمعیت ساکن، تراکم جمعیت شاغل و مراکز فعالیت به تفکیک واحد تقسیمات شهری (منطقه بندی شهرداری مشهد) مورد توجه قرار گرفتند. شاخص های مذکور که متشکل از شاخص های عملکردی و کالبدی شهر می باشند به صورت نرخ های استاندارد شده تهیه شدند و آنگاه با هدف کلی نظم بخشی فضایی و حساسیت امنیتی در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP قرار گرفته و ماتریس وزن های استاندارد آنها محاسبه شدند. در گام پایانی در محیط GIS به تلفیق و تحلیل فضایی نتایج به دست آمده پرداخته شد و درجه بندی و سطح بندی امنیت فضایی شهر مشهد به تفکیک مناطق شهری در سه سطح حساسیت امنیتی زیاد، متوسط و کم تولید گردید. نتایج به دست آمده نشان دادند که: ۱- از بین شاخص های مورد بررسی، شاخص های بافت فرسوده، تراکم جمعیت ساکن و فضاهای باز به ترتیب بیشترین وزن موثر را در تعیین درجه حساسیت امنیتی مناطق شهر مشهد دارند. ۲- از بین مناطق شهرداری شهر مشهد مناطق ثامن، ۴ و ۳ از بیشترین درجه حساسیت امنیتی برخوردارند که این موضوع به دلیل تراکم بافت و جمعیت، مهاجرت پذیری آنها و نیز نزدیکی به مجموعه حرم امام رضا قابل توجیه است. ۳- مناطق ۷ و ۹ شهرداری به دلیل برخورداری از عرصه های وسیع فضاهای باز علاوه بر اینکه از درجه حساسیت امنیتی کمتری برخوردار شده اند بلکه می توانند به عنوان نواحی قابل استفاده در برنامه های پدافند غیرعامل شهری نیز مورد توجه باشند.

امنیت شهری, نظم فضایی, درجه بندی حساسیت, فرآیند تحلیل سلسله مراتبی, سامانه اطلاعات جغرافیایی