کتایون علیزاده - استادیار گروه جغرافیای دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران
حجت حاتمی نژاد - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

نظام های بهره برداری ، از دیر باز نقش بسزایی در توسعه کشاورزی داشته و همواره به عنوان یکی از مسائل بنیادی کشاورزی ایران در جهت بکارگیری صحیح منابع آب و خاک به شمار آمده است. به این دلیل در پژوهش حاضر انواع نظام های بهره برداری کشاورزی در بخش مرکزی و نقشی که در توسعه کشاورزی منطقه دارند مورد شناسایی و بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به کمک مطالعات  کتابخانه ای و اسنادی و پژوهش های میدانی می باشد. جامعه آماری در این تحقیق شامل سرپرستان خانوارهای کشاورز روستاهای بخش مرکزی شهرستان تربت حیدریه است. براساس فرمول کوکران، حجم نمونه ۳۶۱ بهره بردار از ۱۶ روستای نمونه منطقه برآورد شده است. نتایج آزمون همبستگی کرسکال والیس(Kruskal Wallis) نشان می دهد که بین نظام های بهره برداری و توسعه کشاورزی رابطه معناداری وجود دارد. از بین نظام های بهره برداری موجود در منطقه، نظام خرده سرمایه داری، از نظر توسعه کشاورزی موفق تر و در رتبه اول قرار دارد و نظام های مشاع و دهقانی به ترتیب در رتبه های دوم و سوم  هستند. به علت وجود برخی مشکلات در نظام خرده سرمایه داری، نظام بهره برداری سهامی زراعی و شرکت های تعاونی کشاورزی مناسبترین  نظام برای منطقه پیشنهاد شده است.

بهره برداری خرده سرمایه داری, بهره برداری مشاع, بهره برداری دهقانی, توسعه کشاورزی, بخش مرکزی