عزت اله قنواتی - دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی تهران
فریدون بابائی اقدم - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز
طاهر همتی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی
مسعود رحیمی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز

چکیده حوضه خیاوچای در استان اردبیل و از زیرشاخه­های رودخانه قره­سو می­باشد. رودخانه اصلی این حوضه خیاوچای نام دارد که از ارتفاعات سبلان (هزار میخ، آیی قاری، دلی آلی، جنوار داغی) سرچشمه می­گیرد و سرتاسر دره موئیل را طی نموده و به رودخانه قره­سو از زیر حوضه­های روخانه ارس می­ریزد. با توجه به این­که شهر مشکین­شهر در پایین دست این حوضه قرار گرفته است و در هر لحظه با خطر سیلاب این حوضه مواجه است، لزوم توجه به خطر سیلاب این حوضه بیش از پیش امری ضروری می­باشد. در این پژوهش به پهنه­بندی پتانسیل سیل­گیری حوضه خیاوچای مشکین­شهر با استفاده از مدل منطق فازی پرداخته شده است. برای این منظور از ۸ پارامتر شامل : تراکم پوشش گیاهی – تراکم زهکشی- فاصله از آبراهه- لیتولوژی- کاربری اراضی- بارش- ارتفاع و شیب استفاده شده است. در این مدل ابتدا تمامی لایه­ها با فرمت رستر وارد نرم­افزار Arc GIS گردید، سپس فازی سازی معیارها با توجه به توابع مورد نظر صورت گرفته و در مرحله بعد با استفاده از عملگرهای مختلف مدل فازی، اقدام به پهنه­بندی سیل­گیری حوضه مورد نظر گردید. نتیجه تحقق نشان داد که دره­ها، خط­القعرها با دامنه­های مقعر و مناطق پایین دست موثرترین سطح سیل­گیری حوضه می­باشند. در پایان استفاده از نتایج این پژوهش می­تواند کمک شایانی در کاهش خسارات جانی و مالی ساکنان پایین دست حوضه کرده، همچنین می­تواند پیش زمینه­ای برای انجام مطالعات بعدی در رابطه با مخاطرات طبیعی باشد.

واژگان کلیدی: سیل گیری, مدل فازی, پهنه بندی, خیاوچای