ابوالقاسم امیراحمدی - دانشیار گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه حکیم سبزواری
ملیحه محمدنیا - دانشجوی دکتری هیدروژئومورفولوژی دانشگاه حکیم سبزواری
نگار گلشنی - کارشناس ارشد ژئومورفولوژی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده روش­ هایی که برای شناسایی، تفکیک و اولویت­­ بندی مناطق سیل­ خیز به­ کار گرفته شده­ است، اغلب کل حوضه آبخیز را به­­ صورت یکپارچه در نظر گرفته و یا به­ صورت منطق ه­ای و بدون در نظر گرفتن مرزهای فیزیکی حوضه­ ها و یا زیرحوضه ­ها انجام شده است. حوضه زرچشمه هونجان در استان اصفهان و شهرستان شهرضا واقع گردیده است که هر ساله سیل­ های مخرب به بخش­ های وسیعی از زمین­ ها و باغات حاشیه رودخانه آسیب وارد می­کند. شناسایی و پیش­ بینی حجم سیلاب این زیرحوضه که بدون شک زمین­ های پایین­ دست را متاثر می­کند و مشخص نمودن اولویت و حساسیت زیرحوضه­ های آن برای اجرای برنامه­ های کنترل سیل امری لازم و ضروری است. در این پژوهش از روش شبیه­ سازی هیدرولوژیکی توسط نرم ­افزار HEC-HMS برای بازسازی مدل حوضه و بررسی و روند­یابی هیدروگراف­ های سیل در آن و نیز برای تحلیل حساسیت دبی سیلابی حوضه نسبت به تغییر سه پارامتر قابل مدیریت ژئومورفولوژی در سیلاب شامل: CN، شیب و مساحت در هریک از زیرحوضه­ ها و در گستره منطقی خود استفاده شده است. محاسبات حاصل از این تحقیق نشان می­دهد، نحوه مشارکت زیرحوضه­ ها در سیل خروجی، لزوما متناسب با دبی اوج زیرحوضه­ها نبوده و زیرحوضه­های با دبی اوج بیشتر، ضرورتا تاثیر بیشتری در سیل خروجی حوضه ندارد. لذا برای هرگونه عملیات کنترل سیل و یا کاهش دبی اوج در خروجی حوضه، باید نحوه تاثیر هر یک از زیرحوضه­ ها را پس از روندیابی آنها در آبراهه­ های اصلی تعیین کرد و سپس با توجه به سهمی که در ایجاد سیل خروجی به­ عهده دارند، آنها را تفکیک و اولویت­ بندی نمود. با اجرای روش حذف انفرادی زیرحوضه­ ها در مدل حوضه زرچشمه هونجان توسط نرم­ افزار HEC-HMS مشخص گردید، زیرحوضه S۱۳ بیشترین اثر کاهشی و زیر حوضه S۳ کمترین اثر کاهشی روی دبی اوج خروجی حوضه دارد. همچنین افزایش CN در زیرحوضه­ های S۱۳-S۵-S۱۱-S۱۲-S۱۰-S۱۵-S۶ موجب افزایش دبی اوج شده است و در سایر زیرحوضه ­ها تاثیر معکوس داشته است. زیرحوضه­ های S۱۲-S۱۳-S۵-S۱۰ نسبت به تغییر مساحت حساسیت بیشتری از خود نشان دادند. همچنین افزایش شیب در زیرحوضه ­های S۲,S۴,S۵,S۷,S۱۰,S۱۲,S۱۳,S۱۵,S۱۶,S۱۷,S۲۱,S۲۲,S۲۴ در افزایش دبی اوج خروجی تاثیر مستقیم داشته و در سایر زیرحوضه­ ها تاثیرمعکوس داشته است.

واژه های کلیدی: روندیابی سیل, مدل HEC-HMS, روش شبیه سازی هیدرولوژیکی, مدل آنالیز حساسیت, زرچشمه هونجان