ابوالقاسم گورابی - دانشیار دانشگاه تهران، گروه ژئومورفولوژی دانشکده ی جغرافیا، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
مجتبی یمانی - استاد دانشگاه تهران، گروه ژئومورفولوژی دانشکده ی جغرافیا، تهران، ایران.
سیدجواد حسینی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی،تهران، ایران

چکیده الگوی رودخانه­ها به ندرت ثابت بوده و همواره دست خوش تغییر هستند. کناره­های رودخانه ها از دیرباز از مناطق مهم اسکان جمعیت به­ویژه در قلمرو نیمه بیابانی ایران بوده­اند. این امر موجب شده تا شناخت و ارزیابی تغییر شکل هندسی رودخانه­ها از مباحث مهم کاربردی محسوب گردد. زنجان رود شاهرگ حیاتی-.اقتصادی طبیعی استان زنجان محسوب می­گردد. در پژوهش حاضر، با شناخت تغییرات زمانی هیدروژئومورفولوژیکی زنجان­رود طی سال­های ۱۳۳۴-۱۳۹۰ و تغییرات مکانی در قسمتی از بخش غربی این رودخانه (که از نظر کشاورزی اهمیت بیشتری دارد)، میزان تغییرات مورفولوژیکی محاسبه و در قالب نقشه ارائه شده است. روش تحقیق روش تحلیلی با مقایسه فضایی-.مکانی تغییرات آبراهه است که با اتکا به کارهایی میدانی و دورسنجی از طریق تصاویر ماهواره­ای، عکس­های هوایی و نقشه­ها صورت گرفته است. در روش مذکور ابتدا طبقه بندی بازه­ها به بخش های مجزا بر اساس تشابه مورفولوژی-هیدرودینامیکی صورت گرفته و سپس با اعمال تحلیل­های فضایی بر نقشه­های رستری، الگو و میزان تغییرات با ترسیم ترانسکت­های مماس بر سطوح پیشروی و پس روی در کناره­های راست و چپ برآورد شده است. با تعیین سطوح پیشروی و پس روی دو طرف آبراهه، نوع و میزان تغییرات آبراهه در هر بازه­ نیز تعیین شده است. نتایج بررسی نشان می­دهد که برایند کنش.-.واکنش عوامل موثر بر تغییرات زنجان­رود در محدوده­ی مورد مطالعه طی ۵۶ سال گذشته روند نسبتا پایداری داشته است. مهم­ترین عوامل دخیل در این روند توسعه کشاورزی، گسترش اقدامات مدیریتی جهت تثبیت آبراهه با مقاصد کشاورزی و زیرساختی و احداث سد بوده است. اگر چه تاثیر عامل شیب و شرایط زمین­شناختی (نوزمین­ساختی) نیز قابل چشم ­پوشی نیست.

کلمات کلیدی: تغییرات آبراهه, هیدروژئومورفولوژی, ناپایداری آبراهه