عیسی جوکار سرهنگی - گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
رضا اسماعیلی - دانشیار دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
صدیقه باباعلی پور - کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده تراکم زهکشی یک شاخص مهم هیدروژئومورفولوژی در تعیین چگونگی فرآیندهای رواناب سطحی، شدت سیلاب و میزان فرسایش خاک می­باشد. حوضه­ی بهرستاق یکی از زیرحوضه­های رودخانه­ی هراز است که شرایط زمین­شناسی و توپوگرافی متنوع و جریانات سطحی زیاد در آن موجب فرسایش خاک و تخریب مراتع و باغ­ها در منطقه می­شود. هدف از این پژوهش بررسی اثر عوامل زمین­شناسی و توپوگرافی در میزان تراکم زهکشی و تعیین تفاوت آن در متغیرهای مورد مطالعه است. برای این منظور ابتدا نقشه­ی آبراهه­های حوضه با استفاده از DEM منطقه تهیه شد. سپس ویژگی­های زمین­شناسی و توپوگرافی منطقه شامل لایه­های جنس سنگ، طبقات ارتفاع، شیب و جهت دامنه مدنظر قرار گرفته و در محیط ArcGIS طبقه­بندی و با شبکه آبراهه­ها به عنوان متغیر وابسته همپوشانی شد. بر این اساس مجموع طول آبراهه­ها در واحد سطح هر یک از عوامل محاسبه و تراکم زهکشی به دست آمد. برای تحلیل داده­ها از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) استفاده گردید. نتایج آزمون آماری نشان­دهنده­ی رابطه­­ی معنی­دار جنس سنگ و شیب با میزان تراکم زهکشی به ترتیب در سطح اطمینان ۹۵ و ۹۹ درصد است، اما میزان تراکم زهکشی در طبقات ارتفاعی و جهت دامنه در منطقه تفاوت مشخص و معنی­داری نداشته است. سازند ملافیر کرتاسه  (km)با میانگین تراکم ۷۹/۸ و طبقه شیب ۳۰-۲۰ درصد با میانگین تراکم ۷/۱۰ بیشترین حساسیت را نشان داده­اند. با دانستن این ارتباط می­توان از این متغیرها در برنامه­های مدیریت شبکه زهکشی و کنترل شدت فرسایش نیز استفاده نمود.

کلمات کلیدی: تراکم زهکشی, توپوگرافی, آنالیز واریانس, بهرستاق