مجید منتظری - استادیار آب و هواشناسی، دانشگاه اصفهان

سیل به عنوان یکی از مهم­ترین سوانح طبیعی همواره مورد توجه بشر بوده و در سال­های اخیر با توجه به پدیده­ی گرمایش جهانی و تغییر شکل بارش­ها از حالت جامد به مایع، لزوم توجه بیشتر به آن احساس می­شود. در حوضه­های کوهستانی که از رژیم برفی برخوردارند، معمولا وقوع بارش با رخداد سیلاب همزمان نیست. با این وجود، در برخی موارد رخداد بارش فرین منجر به وقوع سیلاب­های مهیب و خانمان برانداز، شده است. هدف از این پژوهش، بررسی ساز و کار سامانه­هایی است که همزمان با وقوع بارش­های فرین، دبی­های سیلابی را به ­دنبال داشته است. بدین منظور، داده­های بارش روزانه ۲۳ ایستگاه هواسنجی استان چهارمحال و بختیاری از ۱۲/۱۰/۱۳۷۹ تا ۳۰/۷/۱۳۹۱، داده­های دبی روزانه ایستگاه آب­سنجی بهشت­آباد در بازه­ی زمانی ۱/۱/۱۳۷۷ تا ۲۹/۱۲/۱۳۸۹ و داده­های تراز میانی هوا سپهر شامل متغیرهای ارتفاع ژئو پتانسیل، فشار تراز دریا، بادمداری، باد نصف­النهاری، امگا، دما و رطوبت ویژه که از مرکز ملی پیش­بینی­های محیطی/ مرکز ملی پژوهش­های جوی ایالات متحده آمریکا اخذ، و به کار گرفته شد. سپس بر مبنای رویکرد محیطی به گردشی مورد واکاوی همدید قرار گرفت. واکاوی آماری داده­های روزانه­ی بارش رواناب نشان داد که رابطه­ی معناداری بین بارش ایستگاه­های حوضه و مقدار رواناب در زمان رخداد بارش وجود ندارد. به نظر می­رسد عدم همزمانی وقوع بارش با رخداد رواناب، ناشی از ریزش­های جامد است. در حالی ­که در رخدادهای همزمان بارش- رواناب، ریزش­های مایع بوده است. واکاوی همدید نشان داد، وجه تمایز بین سامانه­های با بارش مایع و جامد، در نحوه­ی تامین رطوبت آنهاست. به ­طوری که رویدادهای بارشی مایع، با استقرار سامانه­ی واچرخندی بر روی دریای عرب همراه است که این سامانه هوای گرم و مرطوب دریای عرب را به داخل فرود عمیق مدیترانه هدایت نموده و هوای گرم و مرطوب، پس از عبور از دریای سرخ و خلیح فارس تقویت شده و بر محتوای رطوبتی آن افزوده شده و در نتیجه در اثر ناپایداری شدید ایجاد شده در جلوی فرود عمیق مدیترانه صعود نموده و رخداد بارش­های سیل­زا در زاگرس مرتفع، به ویژه حوضه­ی بهشت­آباد را به دنبال دارد.

واکاوی آماری- همدیدی, بارش-رواناب, سیلاب های فرین, حوضه ی بهشت آباد