اکبر عبداللهی حصار - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
امید سفالیان - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
بهرام علیزاده - بخش تحقیقات دانه های روغنی، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
علی اصغری - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
حسن زالی - بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات کشاورزی و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، داراب، ایران

چکیده اهداف: این مطالعه به ­منظور بررسی تحمل به تنش یخ­زدگی و شناسایی ژنوتیپ­های متحمل در بین تعدادی از ژنوتیپ­های کلزا انجام شد.   مواد و روش­ها:آزمایش به صورت کرت­های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال ۱۳۹۷ درمزرعه­ای به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع،به صورت کشت پاییزه در اراضی کشاورزی بخش تیکمه داش از توابع شهرستان بستان آباد اجرا شد. کرت اصلی شامل دو تاریخ کشت معمولی (۱۰ شهریور) و تاخیری (۲۵ شهریور) و کرت فرعی ۱۹ژنوتیپ کلزا ،شاملSLM۰۴۶، Opera، L۹۶۳، Okapi، Nima، KH۴، Talaya، L۹۵۷، Ahmadi، KR۱۸، L۱۰۰۹، Zarfam، Nafis، HW۱۰۱، Licord، KS۷، L۱۴، SW۱۰۱ و L۱۰۰۸ بود.   یافته­ها: نتایج تجزیه واریانس صفات ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و عملکرد در هکتارتحت شرایط تنش  یخ­زدگی نشان داد که اثر تنش روی عملکرد در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود. اثر ژنوتیپ روی صفات ارتفاع بوته و عملکرد در هکتار در سطح احتمال یک درصد و برای صفت وزن هزار دانه در سطح احتمال پنج درصد معنی­دار و برای سایر صفات غیر معنی­دار بود. برهمکنش ژنوتیپ ×تاریخ کاشت در عملکرد در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. مقایسه میانگین صفات نشان داد که در صفت ارتفاع بوته ژنوتیپ Opera، در صفت وزن هزار دانه ژنوتیپ­های Opera و HW۱۰۱ و در صفت عملکرد دانه ژنوتیپ KS۷ بیشترین مقدار را داشتند. در بین شاخص­ها،MP، GMP، STI، HM و SNPIبیشترین همبستگی را با عملکرد دانه تحت هر دو شرایط تنش و بدون تنش نشان دادند و به عنوان بهترین شاخص­ها، جهت دستیابی به ارقام پر محصول و متحمل به تنش یخ­زدگی معرفی شدند.بر مبنای نمودار سه بعدی، ژنوتیپ­هایOpera، Licord، L۱۰۰۸ و Talayeبا عملکرد بالاتر از متوسط کل در هر دو شرایط بدون تنش و تنش و نیز مقدار بالای SIIG،به­عنوان ایده­آل­ترین ژنوتیپ­ها تحت شرایط تنش یخ­زدگی شناسایی شدند.   نتیجه­گیری: نتایج نشان داد که ژنوتیپ Opera با بیشترین مقدار SIIG از متحمل­ترین ژنوتیپ­ها و ژنوتیپ Nima با کمترین مقدار SIIG از حساس­ترین ژنوتیپ­ها به تنش یخ­زدگی بودند.همچنین نتایج حاکی از آن بود که بیشترین عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) در شرایط بدون تنش در ژنوتیپ­KS۷ و کمترین عملکرد دانه در ژنوتیپ­KR۱۸ مشاهده گردید. در شرایط تنش یخ­زدگی نیز بیشترین عملکرد دانه مربوط به ژنوتیپ ­Opera و کمترین عملکرد دانه متعلق به ژنوتیپ­KR۱۸ بود.

واژه­های کلیدی:شاخص­های تحمل, تنش یخ­زدگی, عملکرد دانه, ژنوتیپ های متحمل, کلزا