مریم طهماسب عالی - دانشجوی دکتری گروه تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ارومیه.
رضا درویش زاده - استاد، گروه تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ارومیه. استاد، پژوهشکده زیست فناوری دانشگاه ارومیه
امیر فیاض مقدم - دانشیار گروه تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ارومیه.
هادی علیپور - استادیار گروه تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ارومیه.

توتون یکی از مهمترین گیاهان صنعتی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیاست که عمدتا به خاطر برداشت و جمع ­آوری برگ ­های آن کشت می­شود. به منظور مطالعه پاسخ ۹۲ ژنوتیپ توتون شرقی به تنش گل­ جالیز، آزمایشی در قالب طرح پایه بلوک ­های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط نرمال (بدون تنش گل­ جالیز) و تنش گل ­جالیز در دو سال زراعی ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ انجام شد. نه شاخص شامل شاخص تحمل (TOL)، شاخص تنش نسبی (RSI)، میانگین به ره­وری (MP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، میانگین هندسی بهره­ وری (GMP)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل تنش (STI) و شاخص عملکرد (YI) بر اساس وزن خشک برگ (عملکرد) در شرایط نرمال (Yp ) و تنش گل ­جالیز (Ys) محاسبه شدند. بالاترین میانگین وزن خشک برگ (عملکرد) تحت شرایط نرمال و تنش گل ­جالیز در ژنوتیپ ­های ۴۰، ۳۹ و ۲۴ مشاهده شد. بالاترین همبستگی مثبت و معنی­دار بین وزن خشک برگ (عملکرد) در شرایط نرمال و تنش گل­ جالیز با شاخص های MP، HM، GMP، STI وYI  مشاهده شد. با استفاده از روش رتبه­ بندی، ژنوتیپ ­های ۴۰، ۱۰ و ۴۵ به عنوان متحمل­ ترین ژنوتیپ ­ها به تنش گل­جالیز معرفی شدند. براساس نتایج نمودار بای­پلات، ژنوتیپ های ۴۰، ۳۹، ۲۴، ۱۹ و ۴ به عنوان ژنوتیپ های پرمحصول و متحمل و ژنوتیپ های ۷۰، ۶۹، ۷۲، ۶۷، ۷۸، ۷۱ و ۸  به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها به تنش گل­ جالیز شناسایی شدند. در گروه­ بندی ژنوتیپ ­ها به روش Ward نیز ژنوتیپ­ های با عملکرد بالا و متحمل به تنش گل­ جالیز شامل ژنوتیپ های ۴۰، ۳۹، ۲۴، ۱۹ و ۴ در یک گروه طبقه بندی شدند و ژنوتیپ ­های با عملکرد پایین در شرایط نرمال و تنش گل­ جالیز و حساس به تنش گل ­جالیز شامل ژنوتیپ های ۷۰ و ۶۹ در گروه دیگر قرار گرفتند. با توجه به تنوع بالای مشاهده شده در بین ژنوتیپ­ ها از نظر واکنش به تنش گل­ جالیز، می توان از آنها به عنوان والدین مناسب در برنامه های به نژادی و همچنین تولید جمعیت های متنوع جهت شناسایی مکان های ژنی کنترل کننده تحمل به تنش گل­ جالیز و بررسی تغییرات بیان ژن های مربوط به تحمل تنش گل ­جالیز استفاده نمود.

کلمات کلیدی: بای­پلات, تجزیه کلاستر, توتون شرقی, روش رتبه ­بندی, شاخص­ های تحمل, گل ­جالیز