حسن اوجاقلو - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
فرهاد اوجاقلو - سازمان مدیریت و برنامه ریزی، زنجان، ایران.
محمد قربانیان - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
فرهاد میثاقی - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
بیژن نظری - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.
اسماعیل کرمی دهکردی - گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

پژوهش حاضر با هدف پایش بهره­وری مصرف آب محصول پیاز و ارزیابی میدانی راه کار­های ارتقای آن انجام شد. در مرحله اول پژوهش، تعداد ۱۲ مزرعه پیاز واقع در شهرستان زنجان انتخاب و موردمطالعه قرار گرفت. عوامل مرتبط با بهره­وری نظیر دبی ورودی به مزارع، حجم آب مصرفی، برنامه آبیاری، مدیریت تغذیه، عملکرد محصول، هزینه­های تولید و درآمد حاصل از فروش محصول تعیین و شاخص های فیزیکی و اقتصادی بهره­وری مصرف آب محاسبه شد. در مرحله دوم، مدیریت آبیاری به عنوان راه کار اجرایی  به منظور بهبود بهره­وری مصرف آب در شرایط واقعی مزرعه در قالب قطعات کنترل شده اجرا و با وضع موجود مقایسه شد. براساس نتایج حاصل از پایش­های میدانی، میانگین حجم آب مصرفی در مزارع پیاز در حدود ۱۹۶۲۶ مترمکعب در هکتار و میانگین شاخص­های بهره­وری مصرف آب CPD، BPD و NBPD به ترتیب برابر ۱۴/۳ کیلوگرم بر مترمکعب، ۶۸ و ۴۰ هزار ریال بر مترمکعب برآورد شد. به طور میانگین اعمال برنامه صحیح آبیاری در قطعات کنترل شده منجر به کاهش ۵۸ درصدی حجم آب مصرفی و در نتیجه آن افزایش ۱۴۷ درصدی شاخص بهره­وری فیزیکی شد. تثبیت الگوی اشتباه مدیریت آبیاری و عدم کنترل و نظارت بر بهره­برداری از منابع آب دلایل اصلی مصرف بی رویه آب در مزارع پیاز شناخته شد. نتایج مرحله دوم اجرای پژوهش نشان داد، تنها با اصلاح مدت زمان آبیاری می­توان حجم آب مصرفی را به طور قابل ملاحظه­ای کاهش و بهره­وری مصرف آب را بهبود بخشید.

برنامه آبیاری, زنجانرود, کارایی مصرف آب, کنترل شده