رضا برنجکار - استاد فلسفه، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران
محمد رنجبر حسینی - استادیار کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران
علاء تبریزیان - دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

متکلمان اسلامی فاعلیت خدا را بالاراده دانسته و اراده را صفت فعل و غیر از علم در نظر می گیرند. در این میان، میرزا مهدی اصفهانی در تبیین نحوه شکل گیری فعل الاهی نظریه رای را مطرح می کند و میان رای، اراده و مشیت تفکیک می کند. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی و به شیوه کتاب خانه ای نظریه رای را بررسی کرده که حاصلش این است که میرزا مهدی اصفهانی رای را اولین مرحله از مراحل شکل گیری فعل الاهی، و عاملی موثر در شکل گیری مشیت، اراده، قدر و قضا می داند، و چنین تبیین می کند که علم الاهی فقط شانیت کاشفیت دارد، و این کاشفیت، هم دربردارنده کیان و هم دربردارنده نقیضش لاکیان است، و برای تحقق فعل الاهی باید عامل تعیین کننده و مخصصی وجود داشته باشد تا یکی از دو طرف کیان و نقیضش لاکیان را برگزیند، و این عامل همان رای است که از صفات کمال فعل الاهی است، و رتبه اش بعد از علم الاهی قرار دارد، و خداوند مالک رای است، و تجلی این رای در مراحل متعدد تحقق فعل الاهی نمود پیدا می کند.

میرزا مهدی اصفهانی, نظریه رای, افعال الاهی, مشیت, اراده