فاطمه ذوالفقاری - مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد رشته صنایع دستی، تهران، ایران
مهران هوشیار - دانشیار دانشگاه هنر دانشگاه سوره، تهران، ایران

عصر قاجار یکی از متحول­ترین ادوار تاریخ ایران در وجوه مختلف هنری، سیاسی، اقتصادی و نظام اجتماعی محسوب می ­شود. در این دوره تهران به­ دلیل روند رشد شهرنشینی، با دگرگونی­ های اساسی و بنیادین در زمینه ­ی معماری و تزئینات وابسته به ­آن خصوصا کاشی­کاری مواجه گردید. به ­طوری­که، کاشی­کاری در بناهای عمومی همانند دروازه ­ها و سردرهای شهری، در سطح وسیعی به­ کار گرفته شد. با تاثیر ادبیات و گرایش به مضامین باستانی در سلیقه­ ی حاکم بر این دوره، هنرمندان نیز مضامین مختلفی از ادبیات کهن را دست­مایه­ ی هنر خود قرار دادند؛ که علاوه بر نقش کارکردی و تزئینی می­ توانست، القاکننده ­ی پیام ­های فرهنگی و سیاسی نیز باشد. با مشاهده کاشی ­نگاره ­های این دوره، می­توان دریافت که اغلب آن­ها جنبه­ ی روایی داشته و بیان­گر یک موضوع مشخص می ­باشند. در این پژوهش بنیادی، تلاش شده­، تا با شناخت نقوش روایی- ادبی کار شده بر روی دروازه ­ها، به تاثیر آن در ارتقاء آگاهی و بینش فرهنگی و ادبی، مخاطب اشاره شود. پژوهش حاضر، به لحاظ ماهیت پژوهشی توصیفی- تحلیلی است و شیوه ­ی گردآوری اطلاعات اسنادی و با تکیه بر مشاهدات حاصل از کاشی­ های تصویری در شهر تهران تدوین شده ­است. با تحلیل یافته­ های پژوهش، به ­نظر می­ رسد، کاربرد این نقوش در سطوح مختلف شهری و در معرض دید قرارگرفتن آن­ها برای عموم مردم می­تواند در انتقال مفاهیم فرهنگی، تاریخی، عقاید و باورهای ایران زمین موثر واقع شود. مشاهده این تصاویر در ارتقاء سطح شناخت و آگاهی افراد جامعه بی ­تاثیر نبوده­؛ و امروزه نیز می­توان از این هنر دیرین به­­ عنوان ابزاری بصری، برای بیان موضوعات اجتماعی و نیز ترویج تاریخ و فرهنگ این سرزمین استفاده کرد.

دروازه ها و سردرها, کاشی نگاری, ادبیات روایی, دوره ی قاجار, شهر تهران