محمد مهدی فتاحی - گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندر عباس، ایران.
رسول مهدوی - گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندر عباس، ایران.
مرضیه رضایی - گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندر عباس، ایران.
یحیی اسماعیل پور - گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندر عباس، ایران.

رویکرد روز افزون استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده­های حاصل از آن، نقش این گیاهان را در چرخه اقتصاد جهانی پررنگ­تر کرده است. به­طوری­که مصرف رو به تزاید آن تنها اختصاص به کشورهای در حال توسعه نداشته، بلکه یکی از عوامل مهم بهداشتی کشورهای پیشرفته نیز محسوب می­گردد. این تحقیق با هدف پهنه­بندی مناطق مستعد کشت گونه­های گیاهی دارویی و با استفاده از مدل تصمیم­گیری چند معیاره تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در استان قم انجام گردید. به­همین ­منظور، با غربالگری معیارها و گزینه­ها، نه معیار شامل: ارتفاع از سطح دریا، شیب زمین، دمای حداکثر مطلق سالانه، دمای حداقل مطلق سالانه، بافت خاک، عمق خاک، EC آب، دسترسی به منابع آب و کاربری اراضی و هفت گزینه شامل: آویشن باغی، اسطوخودوس، بابونه آلمانی، بادرنجبویه، به­لیمو، رازیانه و رزماری با نظرسنجی از خبرگان آشنا با گیاهان دارویی، انتخاب شد. با استفاده از مدل­ AHP، وزن هرکدام از معیارها با مقایسه زوجی بین آن­ها بر اساس اطلاعات پرسش نامه­ای و با نرخ ناسازگاری ۰۱/۰ و با استفاده از نرم افزار Expert Choice تعیین گردید. با توجه به وزن نسبی که به هرکدام از لایه­های نه­گانه در مرحله وزن­دهی در مدل AHP تعلق گرفت، در محیط نرم افزار GisArc در هر یک از لایه­ها، اعمال گردیده و از طریق الگوریتم Weighted overlay در جهت هم پوشانی کردن لایه­ها استفاده گردید و نقشه پهنه­بندی استان قم به لحاظ نواحی مستعد کشت گیاهان دارویی برای هریک از هفت گونه گیاهی دارویی مورد نظر، تهیه شد. نقشه نهایی در چهار طبقه یا کلاس محدودیت، شامل: بدون محدودیت، محدودیت کم تا متوسط، محدودیت متوسط تا زیاد و محدودیت زیاد، طبقه­­بندی گردید. نتایج نشان داد که در میان معیارهای پهنه­بندی مناطق مستعد کشت گونه­های گیاهی دارویی در استان قم، بیشترین وزن نسبی متعلق به معیار EC آب با ۳/۳۰ درصد و کمترین وزن نسبی مربوط به معیار شیب زمین با سه درصد بوده است. پس از تولید نقشه­های پهنه­بندی هم، مشخص شد که در مجموع، برای مناطق مستعد کشت هفت گونه گیاهی دارویی مورد مطالعه، به­طور میانگین: ۶۶/۸ درصد مساحت استان در طبقه یک (بدون محدودیت)، ۳۸/۶ درصد در طبقه دو (محدودیت کم تا متوسط)، ۷۱/۱۲ درصد در طبقه سه (محدودیت متوسط تا زیاد) و ۹۷/۷۱ درصد در طبقه چهار (محدودیت زیاد) واقع شده است.

تصمیم گیری چند معیاره, مقایسه زوجی, نرخ ناسازگاری