صالح ارخی - استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه گلستان
شهرام بارانی - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشگاه گلستان
سمیه عمادالدین - استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه گلستان

در مطالعه حاضر، هدف پیش بینی پتانسیل هدر رفت سالیانه خاک و بار رسوب است. برای پیش بینی موارد مذکور، معادله تجدید نظر شده جهانی هدر رفت خاک (RUSLE) در چارچوب سیستم اطلاعات جغرافیایی به کار رفته است. مقدار عامل فرسایندگی سالیانه باران با استفاده از داده­های بارش ماهانه ۲۲ ساله در ۱۸ ایستگاه در اطراف حوضه محاسبه شد. سپس تغییرات مکانی آن با استفاده از کریجینگ معمولی برآورد شد. شاخص فرسایش­پذیری خاک از نقشه خاک، که خود با استفاده از پیمایش صحرایی و داده­های سنجش از دور تهیه شد، بدست آمد. عامل توپوگرافی از مدل رقومی ارتفاع با قدرت تفکیک مکانی ۳۰ متر استخراج شد. عامل پوشش گیاهی سالیانه نیز از داده­های سنجش از دور برآورد شد. از آنجایی که در حوضه مورد مطالعه عملیات حفاظت خاک ناچیز است، مقدار عامل حفاظت خاک در سرتاسر حوضه ۱ در نظر گرفته شد . در این مطالعه، مقادیر متوسط فاکتورهای R، K، LS، C و P به ترتیب برابر باMJ mm ha-۱h-۱y-۱   ۲۶۴، Mg ha h ha-۱MJ-۱mm-۱ ۳۵/۰، ۰۰/۲، ۵۱/۰ و ۱ بودند. میانگین بار رسوب سالیانه در حوضه مورد مطالعه  t h-۱ y-۱۳۷/۱۶ برآورد شد که نزدیک به مقدار بدست آمده از ایستگاه­ رسوب سنجی خروجی حوضه (۵۸/۱۶ تن در هکتار در سال) بود. نتایج حاصل از بررسی نقشه فرسایش در این مدل نشان می­دهد که بیشترین فرسایش در قسمت غرب و میانه حوضه قرار دارد. چون این منطقه از سازندهای ناپایدار و مستعد فرسایش تشکیل شده است. شیب زیاد منطقه به اضافه بارش باران و تغییر کاربری اراضی در این محدوده بسیاری از عرصه­های آن را با بحران فرسایش خاک مواجه کرده است. بر اساس نتایج حاصل، بیشترین وسعت حوضه  مربوط به کلاس فرسایشی خیلی­کم، کم و متوسط است که عموما در کل حوضه پراکنش دارد و کمترین مساحت حوضه در کلاس فرسایشی زیاد تا خیلی زیاد (۲۰ درصد) قرار می­گیرد. با توجه به اینکه ۲۰ درصد حوضه مورد مطالعه در کلاس فرسایش زیاد تا خیلی زیاد قرار دارد، لزوم اقدامات حفاظتی در این مناطق الزامی است. نتایج این پژوهش همچنین نشان داد، فاکتور LS با ضریب همبستگی ۸۱/۰ بیشترین تاثیر را در برآورد فرسایش سالانه خاک توسط مدل RUSLE داشته است. این پژوهش، موثر بودن RS و GIS را جهت تخمین کمی مقادیر فرسایش خاک، بار رسوب و همچنین مدیریت فرسایش اثبات نمود.

فرسایش خاک, بار رسوب, RUSLE, سنجش از دور, GIS, چم گردلان ایلام