محسن سعدلو پاریزی - دانشجوی دکتری گروه مهندسی تولید و ژنتیک به نژادی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
سدابه جهانبخش گده کهریز - گروه مهندسی تولید و ژنتیک به نژادی ، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
حسین دشتی - استاد، گروه ژنتیک و تولید گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان- ایران
روح اله صابری ریسه - استاد، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان- ایران
حجت هاشمی نسب - استادیار پژوهشی، پژوهشکده پسته، موسسه تحقیقات علوم باغبانی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رفسنجان، ایران

هدف: پسته یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی می باشد و کشور ایران دارای غنی ترین ژرم پلاسم پسته دنیاست. وجود این ذخایر ژنتیکی فرصتی مناسب جهت استفاده برای اهداف اصلاحی خواهد بود. آگاهی از روابط ژنتیکی بین ژنوتیپ های پسته نقش مهمی در برنامه های اصلاحی آن دارد. نشانگرهای مولکولی یکی از ابزارهای قدرتمند جهت بررسی روابط فیلوژنتیک گیاهان می باشند. تکنیک SCoT یکی از سیستم های مولکولی است که جهت بررسی ارتباط ژنتیکی گونه ها و ارقام مختلف گیاهی کاربرد دارد. این مطالعه به منظور ارزیابی روابط ژنتیکی تعدادی از گونه ها و ارقام جنس پسته با استفاده از نشانگر مولکولی SCoT و بررسی سودمندی این نشانگر در تمایز ژنوتیپ های این جنس انجام شد. مواد و روش ها: مواد گیاهی این مطالعه شامل ۲۹ ژنوتیپ از گونه های اهلی و وحشی جنس پسته است. ۲۵ آغازگر از نشانگر SCoT جهت ارزیابی روابط ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفت. DNA ژنومی از نمونه های برگی با استفاده از روش CTAB با اندکی تغییر استخراج گردید. کمیت و کیفیت DNA استخراج شده به وسیله اسپکتروفتومتر و الکتروفورز ژل آگاروز تعیین گردید. تجزیه خوشه ای بر اساس ماتریس تشابه ژاکارد و الگوریتم اتصال کامل و تجزیه به مولفه های هماهنگ اصلی، با استفاده از نرم افزار ۲.۰۲e NTSYSpc انجام شدند. نتایج: در مجموع ۴۴۹ قطعه DNA توسط آغازگرها تکثیر گردید که ۴۳۳ باند (۴۳/۹۶ درصد) چندشکل بودند. متوسط تعداد قطعات تکثیری برای هر آغازگر ۹۶/۱۷ باند با میانگین ۳۲/۱۷ باند چندشکل در هر آغازگر بود. تعدادی نشانگر اختصاصی گونه نیز در بعضی ژنوتیپ ها آشکار گردید. مقادیر میانگین محتوای اطلاعات چندشکلی از ۱۸/۰ تا ۳۸/۰ متغیر بود. همچنین مقادیر شاخص نشانگری در محدوده ۵۶/۰ تا ۳۶/۴ قرار داشت. دامنه ضرایب تشابه ژنو تیپ ها بین ۲۵ تا ۶۸ درصد متغیر بود. تجزیه خوشه ای، ژنوتیپ های پسته را به دو شاخه اصلی شامل گونه ورا (اهلی) و گونه های وحشی تقسیم نمود. تجزیه به مولفه های هماهنگ اصلی، گونه ورا را از گونه های وحشی تفکیک و نتایج تجزیه خوشه ای را تایید نمود. نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که نشانگر مولکولی SCoT چندشکلی بالایی را در بین گونه ها و ارقام پسته آشکار و ژنوتیپ های موردمطالعه را از یکدیگر متمایز ساخت. بنابراین، نشانگر SCoT ابزاری سودمند جهت مطالعه روابط فیلوژنتیک در جنس پسته است.

پسته, تجزیه خوشه ای, فیلوژنتیک, نشانگرهای مولکولی, نشانگر SCoT