مهشید طالبی صومعه سرایی - دانشجوی دکتری / جامعه شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی
محمدسعید ذکایی - استاد / گروه مطالعات فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی
محمد فاضلی - استادیار/ گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی

این پژوهش با اشاره کوتاه به نظریه جامعه شناسی حقوق ماکس وبر، در نظر دارد تا عوامل فراحقوقی که منجر به تدوین قوانین آب در ایران طی دوره های مختلف شده اند را بررسی کند. اگرچه عوامل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، جمعیت شناختی و اقتصادی در تصویب و تغییر قوانین و مقررات آب می توانند دخیل باشند، اما مسئله اصلی مقاله حاضر توجه به عوامل سیاسی و اجتماعی است که منجر به تصویب و تغییر در قوانین آب شده است. بررسی ها نشان می دهد، مهم ترین عامل تحول و تغییر قوانین آب در ایران بحث مالکیت آب بوده است. چنانچه در دوره ای طولانی قبل از اصلاحات ارضی آب را جزو مشترکات و قابل بهره برداری خصوصی می دانستند. اما بعد از اصلاحات ارضی آب در زمره انفال و تحت حفاظت دولت قرار گرفت. اگرچه در دوران بعد از انقلاب اصل مشترکات آب جایگزین انفال شد، اما شرایط سیاسی و اهداف دولت های مختلف، توسعه منابع آب را بدون در نظر گرفتن اصل مشترکات و حقوق مالکیت خصوص حقابه بران رقم زد. نتایج نشان داده است که در تصویب قوانین آب عوامل بین المللی در دوران پیش از انقلاب و عوامل سیاسی و عدالت طلبی ضد اکولوژیک در دوران بعد از انقلاب از مهم ترین عوامل فراحقوقی بوده است که در تصویب قوانین آب تاثیرگذار بوده است. ازآنجاکه تغییر در قوانین نه مبتنی با میزان و کیفیت منابع آب در دسترس بلکه برآمده از شرایط سیاسی و اجتماعی بوده است، لذا این تغییرات در قوانین منجر به پایداری در منابع آب نشده است.

حقوق آب, قوانین آب, مالکیت آب, اصلاحات ارضی, قانون توزیع عادلانه آب