حسن نقی زاده - استادیار دانشکده الاهیات دانشگاه فردوسی مشهد
اکرم ده پهلوان - کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

دیری است که متکلمان مسلمان در خصوص تعلق اراده ی خداوند به افعال انسان به منازعه برخاسته اند و این نزاع در کاوش های تفسیری نیز به ظهور رسیده است. در این میان، رویکرد دو مکتب اشعری و شیعی در نگاه دو مفسر، «فخر رازی» و «طبرسی» نسبت به موضوع یادشده در خور تامل است. از نظر فخر رازی، خداوند خالق همه ی کائنات و از جمله اعمال انسان و تحقق بخش همه ی آن هاست و بی آن که فرقی بین اعمال خوب یا بد انسان باشد، همه ی آن ها مشمول قضا و اراده ی الاهی واقع شده اند. اما طبرسی تعلق اراده ی خدا به شرور (و از جمله اعمال ناپسند انسان) را مطلقا نفی می کند. جای این پرسش است که آیا اختلاف پدیدآمده لفظی است یا واقعی؛ اگر به فرض، مراد اشاعره از تعلق اراده ی خدا به کفر و ایمان، اراده ی تکوینی باشد و مراد طبرسی از عدم تعلق اراده ی خدا به کفر، اراده ی تشریعی، کلام هر دو در جای خود صحیح خواهد بود. این مقاله، ضمن بحثی کلامی    قرآنی،  به تبیین و تحلیل دیدگاه های دو مفسر پرداخته است.

۱- تفسیر کلامی ۲- خلق اعمال ۳- فخر رازی ۴- طبرسی ۵-ایمان و کفر