مجتبی افشارپور - دکترای تخصصی فلسفه اسلامی، گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران

قرآن کریم علاوه بر مطرح کردن معرفت آفاقی برای معرفت خداوند تعالی، بر معرفت انفسی خداوند نیز دعوت ویژه کرده است. برخلاف معرفت آفاقی که گونه ها و مصادیقش در آیات متعدد بیان شده است، آیاتی که به معرفت انفسی توجه داشته اند، بیشتر به اصل این مسئله پرداخته و کمتر بحث مصداقی یا گونه شناسی کرده اند. در حکمت متعالیه نیز معرفت انفسی خداوند و وصول به معرفت الله ازطریق معرفت نفس از مسائل اساسی در الهیات بالمعنی الاخص و علم النفس است؛ ازاین رو، تحلیل معرفت انفسی که مطلوب قرآن کریم است، و تبیین گونه های مدنظر آن در قرآن کریم، به منظور ارائه به سالکان مشتاق این راه و نیز تبیین انطباق حکمت متعالیه با قرآن کریم در این مسئله ضروری به نظر می رسد. در این مقاله، برای رسیدن به این هدف، با روش تحلیلی توصیفی پس از توضیح دو گونه کلی معرفت انفسی حضوری و حصولی، چهار دسته کلی آیات کتاب الهی در زمینه معرفت انفسی خداوند بررسی شده اند و نسبت هر کدام از آنها با آن دو گونه کلی سنجیده شده است. نتایج نشان دادند آیاتی از قرآن که معرفت حضوری و شهود باطنی را به منظور معرفت رب طرح کرده اند، قابل حمل بر معرفت حصولی و برهانی نفس نیز هستند.

معرفت انفسی حصولی, معرفت انفسی حضوری, الزام بر نفس, اشهاد بر نفس, فراموشی نفس