مهرداد خوشنویس - دانشجوی ‍ دکتری مهندسی و مدیریت ساخت، گروه ‍ مهندسی ‍ عمران، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، ‍ رودهن، ا ‍ یران
فرامرز عالمی - استادیار، دانشکده ‍ عمران، دانشگاه سجاد، مشهد، ا ‍ یران
امیرپویا صراف - استادیار، گروه ‍ مهندسی ‍ عمران، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، ‍ رودهن، ا ‍ یران

در سال های اخیر استفاده از رویکرد مشارکت عمومی- خصوصی (۳P) جهت اجرای پروژه های زیربنایی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. شناسایی و تحلیل ریسک در این پروژه ها همواره یکی از چالش های اصلی این رویکرد بوده است. هدف مقاله حاضر تعیین سطوح مختلف ریسک در پروژه های پروژه های ۳P آب و فاضلاب کشور ایران با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی است. با به کارگیری یک پروتکل سه فازه و توسعه یک روش تلفیقی تحلیل ریسک، ضمن شناسایی و تفکیک ریسک ها، به ارزیابی سطوح مختلف ریسک در این پروژه ها پرداخته شد. در فاز اول، ۴۹ عامل ریسک شناسایی و در ۶ گروه اصلی شامل ریسک های فنی(R۱)، اقتصادی(R۲)، سیاسی(R۳)، قوانین(R۴)، محیطی(R۵) و مدیریتی(R۶) تفکیک گردید. در فاز دوم جهت استخراج ریسک های بحرانی تر، به تحلیل و غربالگری ریسک ها با ترکیب تکنیک های دلفی فازی(FD) و آنالیز خطا و آثار آن(FMEA) با بهره گیری از نظرات خبرگان پرداخته شد. براساس نتایج، ۲۳ عامل فرعی ریسک با مقدار RPNNormalized بیشتر از ۵/۰ به عنوان ریسک های بحرانی معرفی شدند. در فاز سوم با روش ارزیابی مصنوعی فازی(FSE) در ترکیب با روش FMEA، سطوح مختلف کل ریسک ها(ORL) تعیین شد. براساس نتایج گروه های ریسک R۲، R۱، R۳،R۴ ، R۶ و R۵ به ترتیب با ORL برابر ۴۶۸/۷، ۲۶۲/۷، ۱۳۲/۷، ۹۹۲/۶، ۸۱۵/۶ و ۶۷۰/۶ به عنوان بحرانی ترین گروه های ریسک در پروژه های ۳P آب و فاضلاب شناسایی شدند. ریسک های تخصیص منابع مالی و تعهدات سرمایه گذار(R۲-۶)، عدم شفافیت مسائل اجرایی و تغییر در مشخصات طرح(R۱-۱)، مشکلات فرآیند نظام دولتی در انعقاد قرارداد(R۳-۵)، طولانی شدن زمان اخذ مجوزها و تمدید آنها(R۴-۶)، مدیریت، کنترل و بهره برداری منسجم از منابع آب(R۶-۸) و تغییرات آب وهوایی و الگوی بارندگی(R۵-۲) در هر یک از گروه های فوق به عنوان مهمترین عامل ریسک بحرانی تعیین گردید. درنهایت مقدار ORL پروژه های ۳P آب و فاضلاب در کشور برابر با ۰۷۷/۷ تعیین شد که این موضوع بیانگر سطح ریسک کل زیاد این پروژه ها می باشد.

تحلیل ریسک, مشارکت عمومی- خصوصی (۳P), پروژه های زیربنایی آب و فاضلاب, توسعه روش تلفیقی, تکنیک های FD-FMEA-FSE