سید قاسم قربانزاده زعفرانی - گروه پژوهشی تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران
سید کرامت هاشمی عنا - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری - دانشگاه یاسوج، ایران
امین احمدی گیوی - دانشکده مهندسی، دانشکده محیط زیست، گروه برنامه ریزی محیط زیست، تهران، ایران
مهدی بلوکی - رئیس گروه اکولوژی دریا، معاونت محیط زیست دریایی و تالاب ها، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران
محمد امین طلاب - رئیس اداره محیط زیست دریایی، اداره کل محیط زیست استان بوشهر، ایران
اردوان زرندیان - گروه ارزیابی و مخاطرات محیط زیست، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران
فرهاد حسینی طائفه - گروه پژوهشی تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران

پیشینه و هدف: نظر به اهمیتی که مرجان ها در ابعاد مختلف زندگی بشر دارند بررسی و مطالعه آن ها بیش از پیش ضرورت پیدا خواهد کرد. جزایر خارک و خارگو از لحاظ محیط­زیستی به خصوص پوشش های مرجانی خاص بسیار حائز اهمیت است. در چند دهه ی گذشته بسیاری از تهدیدهای بالقوه مانند فعالیت های انسانی مخرب مرتبط با صنعت نفت و پسماندهای ناشی از آن در محیط های ساحلی، آلودگی نفتی و هیدروکربنی، آلودگی صنعتی و شهری، آلودگی هوا، تخلیه پساب های شهری و فاضلاب ها، تنش ­های حرارتی ناشی از تغییرات اقلیمی و نوسان سطوح میانی و بالایی آب، صید با تور توسط صیادان و شکار ماهی توسط غواصان در مناطق مرجانی و همین­طور بی احتیاطی غواصان زیستگاه ­های مرجانی را با چالش های زیادی مواجه کرده است. یکی از فعالیت هایی که در تعارض نسبی با اکوسیستم دریایی جزیره خارک و به خصوص موقعیت سواحل مرجانی قرار دارد، فعالیت ها و تحرکات مربوط به صید و صیادی در جزیره خارک و خارگو است. قدمت این فعالیت ها به چندین دهه می­رسد. بیکاری و نبود اشتغال پایدار در بسیاری از مناطق ساحلی سبب شده که تعداد زیادی از مردم به ماهیگیری بپردازند. بنابراین هدف از این مطالعه بررسی چالش های محیطی- انسانی با جنبه­ های مختلف چالش صید و صیادی است که قلمرو جغرافیایی آبسنگ های مرجانی را تهدید می نماید. مواد و روش ها: در این پژوهش جهت ارزیابی و بررسی تهدیدات ایجاد شده در حوزه جغرافیای جزیره خارک ابتدا به بررسی چالش های فعالیت صیادی با استفاده از مشاهدات میدانی و تحلیل پرسشنامه ای پرداخته شد. سپس این چالش ها طبقه بندی شدند و در نهایت سهم هریک از جنبه­های آن در جوامع صیادی نزدیک به زیستگاه مرجانی جزایر خارگ و خارگو تحلیل و بررسی شدند. جهت بررسی چالش های صید و صیادی با استفاده از روش آماری تحلیل آلفای کرونباخ و طیف لیکرت درصد اعتماد را محاسبه تا در صورت تایید بتوان به نتایج و تحلیل­های نهایی اعتماد کرد. وزن­های هر کدام از معیارها توسط آزمون فازی-عددی سوارا (SWARA)، نهایی گردید. نتایج: در پرسشنامه این پژوهش ۲۱ سوال مطرح و میزان آلفای کرونباخ در سطح قابل قبول و خوب ۷۲۹/. بدست آمد که اعتماد به محتوای پرسشنامه تایید می کند. اثرگذاری و وزن هرکدام از معیارها در میزان پایایی نشان داد که بیشترین درصد صید از طریق قایق­های موتوری در فصل زمستان و اوایل صبح انجام می­شود (۹۳ درصد). نتایج نشان داد که بیش از ۸۵ درصد صیادان هیچ­گونه آموزش لازم جهت صید در مناطق مرجانی را ندیده­اند و این چالش جدی و اساسی شناخته می شود. طبق نتایج نهایی وجود پاسخگویی در ابعاد انسانی و محیطی (مانند فصل، ابزار و زمان صید)، ابزار صید با ۸/۳۰ درصد بیشترین و زمان صید با ۳/۲۳ درصد کم ترین وزن معیارها را شامل می شوند. بحث: خروجی حاکی از آن است که ابزار صید به عنوان معیاری با رتبه اول ارزش گذاری می شود به عبارتی ۳۱ درصد از وزن گویه ها را تبیین می نماید. در مقابل زمان صید با ۲۳ درصد کمترین وزن را در تبین معیارها دارد. این پردازش های آماری بیانگر این موضوع است که در بررسی چالش ها و تهدید های گستره ی مرجانی در جزیره خارک عوامل انسانی- محیطی بایستی در اولویت بررسی باشد. به عبارتی کنترل و مدیریت چالش های انسان ساخت و عوامل وابسته به آن می تواند محیط های امن مرجانی را خلق نماید.

فعالیت صیادی, SWARA, مرجان , خارک, خارگو