اسیه دهقانی - گروه باستان شناسی،دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
حسن فاضلی نشلی - گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

بررسی معماری و تزئینات وابسته بدان یکی از ابزارهای اساسی باستان شناسان در جهت شناخت جوامع و فرهنگ های باستانی است. معماری عصر آهن ایران اما علیرغم اهمیت آن به عنوان پیش درآمد معماری دوران تاریخی (ماد و هخامنشی) کمتر از آنچه شایسته بوده، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله عناصر معماری عصر آهن که آگاهی ما نسبت به آن ها طی چند دهه اخیر به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است، آجرهای منقوشی است که از مناطق شمال غرب، لرستان و مرکز فلات ایران و محوطه های گوناگونی چون حسنلو، ربط، قلایچی، باباجان، سیلک، قلی درویش، شمشیرگاه و غلام تپه جعفرآباد به دست آمده اند. در مقاله پیش رو برآنیم که ضمن توصیف آجرهای منقوش عصر آهن، به گونه شناسی آن ها پرداخته و ضمن بررسی میزان تاثیرپذیری این آجرها از هنر مناطق و ملل همجوار، کاربری آن ها یا به عبارت بهتر کاربری فضاهایی که آجرهای منقوش آذین گر آنها بوده اند را مشخص نماییم. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که این آجرها به سه دسته متمایز قابل تقسیم بندی هستند که با تقسیمات سه گانه سیاسی و جغرافیایی نیمه نخست هزاره اول ق.م همخوانی دارد. همچنین این آجرها ضمن تاثیرپذیری از هنر ملل همجوار، کاملا بومی هستند و توسط هنرمندان محلی ساخته شده اند و اغلب در بناهای مذهبی این دوران مورد استفاده قرار گرفته اند. در مقاله پیش رو برآنیم که ضمن توصیف آجرهای منقوش عصر آهن، به گونه شناسی آن ها پرداخته و ضمن بررسی میزان تاثیرپذیری این آجرها از هنر مناطق و ملل همجوار، کاربری آن ها یا به عبارت بهتر کاربری فضاهایی که آجرهای منقوش آذین گر آنها بوده اند را مشخص نماییم. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که این آجرها به سه دسته متمایز قابل تقسیم بندی هستند که با تقسیمات سه گانه سیاسی و جغرافیایی نیمه نخست هزاره اول ق.م همخوانی دارد. همچنین این آجرها ضمن تاثیرپذیری از هنر ملل همجوار، کاملا بومی هستند و توسط هنرمندان محلی ساخته شده اند و اغلب در بناهای مذهبی این دوران مورد استفاده قرار گرفته اند.

آجر منقوش, عصر آهن, مانا, بابا جان, فلات مرکزی