زهرا اختیاری - دانشیار گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

ااخلاق یکی از زمینه­های اصلی ادب گران­سنگ فارسی است که گویندگان کثیری، بدان پرداخته­اند. فضایل اخلاقی در دیگر زبان­ها هم مورد توجه بوده­است. از قاسمی­گنابادی (ف.۹۸۲ق.)، هشت مثنوی برجای ­است که در آنها با طرفه­اندیشی و بیانی سهل، مضامین اخلاقی را غالبا در قالب حکایت سروده­است. در ادب عربی نیز شاعران سترگی از جمله ناصیف الیازجی (۱۸۷۱-۱۸۰۰م.) به مفاهیم اخلاقی توجه داشته­اند. در این جستار با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی که وجود زمینه­های تاثیر و تاثر را صرفا شرط تطبیق نمی­داند، به بیان فضایل اخلاقی مشترک در اشعار دو شاعر پرداخته­شد. پژوهش حاضر با تکیه بر منظومه­های عمدهالاشعار و زبدهالاشعار قاسمی و دیوان اشعار الیازجی و بر اساس تقسیم­بندی خواجه­نصیرالدین­طوسی از فضایل اخلاقی در چهار حوزه کلی (حکمت، شجاعت، عفت و عدالت) انجام گرفته­است. پرسش اصلی پژوهش آن است که چه مضمون­های اخلاقی مشترکی در شعر قاسمی و الیازجی وجود دارد؟ از دستاوردهای ارزشمند آن تبیین و تحلیل مضامین مشترکی چون علم، تواضع، صداقت، صبر و وفای­به­عهد است که در شعر دو شاعر ایرانی و لبنانی بیان شده­است. به زیبایی­های ادبی اشعار درحد گنجایش مقاله اشاره شد. بسامد برخی مفاهیم اخلاقی در شعر قاسمی چشم­گیرتر است. از دلایل آن می­توان به­ اهتمام قاسمی در سرودن مثنوی­های متعددی که مشحون از مفاهیم اخلاقی و اجتماعی است و نیز مناعت طبع و ویژگی­های خلقی شاعر اشاره نمود.

فضایل اخلاقی, قاسمی گنابادی, ناصیف الیازجی, ادبیات تطبیقی آمریکایی