حامد طالبیان - کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
سعیده حسنی - کارشناسی ارشد نقاشی، موسسه آموزش عالی هنر شیراز

هنر سفالگری یکی از مهمترین و پیشروترین هنرهای دوره سلجوقیان در ایران میباشد که نقشمایه هایمختلفی از بروج دوازده گانه بر آنها دیده میشود، از جمله نقشمایه ی ماهی که این پژوهش میکوشد باتمرکز بر رویکرد اروین پانوفسکی و مراحل سهگانه مد نظر وی، ارتباط میان به کاربردن نقش ماهی بر سفالینه هابا ریشه های فرهنگی تاریخی آن را واکاوی نماید. اینکه چگونه میشود پلی میان تصورات و تصمیماتهنرمندان سفالگر دوره سلجوقی که نقشمایه های ماهی را ترسیم نمودند، با پیشینه فرهنگی و تاریخی ایرانبرقرار کرد؟ و نیز آیا میتوان پس از کشف ارتباط میان آن دو، به نگرش و جهانبینی فردی هنرمندان، و نیزفضای اجتماعی حاکم بر آن مقطع تاریخی دست یافت؟ نگارنده فرض را بر آن دارد که ارتباط مستقیمی میاننقشمایه ی ماهی با ریشه تاریخی آن در فرهنگ و ادبیات ایران هست و البته نگرش مذهبی با رگه هایی ازفلسفه و عرفان نیز میتوان در ایران دوره سلجوقی یافت که بر هنرمندان سفالگر تاثیر گذارده و منجر به خلقنقشمایه های ماهی بر آثار سفالی شدهاند. در واقع اصلیترین هدف از واکاوی آیکونوگرافی با شیوه و رویکردپانوفسکی، شناسایی اختلافها و شباهتهای مضامین و مظاهر ماهی بر سفالینه ها، و نیز چگونگی پدیدآمدنکانالهای رابط میان آنها است، که اغلب به ریشه های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ارتباط دارند و از آنجانشات میگیرند. سفالینه های دوره سلجوقی که نقشمایه ی ماهی بر خود دارند، با شناسایی و معرفی وجوهپنهان نگرش جامعه، نشانگانی از باورهای فردی و اجتماعی مردم آن دوره را برای پژوهشگران و علاقهمندانبه تاریخ و هنر ایران بازنمایی میکنند. این پژوهش کاربردی و به شیوه توصیفی، تحلیلی، و با مطالعات کتابخانهو بررسی نمونه هایی از سفالینه های دوره سلجوقی انجام میشود.

آیکونوگرافی، نقش مایه ماهی، سفالینه های دوره سلجوقی، اروین پانوفسکی