حسین سلطانزاده - دانشیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز
هما ایرانی بهبهانی - دانشیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز
مریم ارمغان - دانشجوی دکترای معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

این پژوهش به بررسی نقش فرهنگ زندگی در شکل­ گیری معماری خانه­ های اعیانی تهران در دوره­ قاجار می پردازد. هم زمان با شناخت شیوه­ زندگی، ساختار خانواده و شرایط فرهنگی اجتماعی زندگی ایرانیان آن دوره به دنبال دست یابی به پاسخ­ هایی درباره­ی چگونگی روند خلق و تغییر فضاها است. ساختار خانواده و خانه های اعیانی دوران قاجار به تدریج بعد از اولین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (۱۲۹۰ ه.ق.) دچار تغییراتی شدند؛ این پژوهش خانه های اعیانی را فارغ از این تغییرات بررسی می­ کند تا نقش ساختار خانواده و فرهنگ وابسته به آن را در شکل دادن به خانه، روشن سازد. بر اساس طرح تحقیق تاریخی و روش های توصیفی و تحلیلی، داده ­های مربوط به فرهنگ و شیوه­ زندگی در خانه ­های اعیانی قاجار، بیش­تر از منابع دست اول و گاه دست دوم جمع آوری شده است تا عوامل موثر در تعیین کالبد خانه شناخته شوند. منابع دست اول شامل نامه ها و شرح حال ها و عکس های مربوط به آن دوره هست. نتایج تحقیق نشان دهنده چگونگی شکل­ گیری و تغییر کالبد انعطاف­ پذیر خانه، بر اساس ساختار خانواده است که خود تحت تاثیر اعتقادات مذهبی و نظام اجتماعی ساختار خانه را مبتنی بر جدایی فضاهای زنانه و مردانه شکل می داده است. هر گونه تغییر در تعداد یا نیازهای اعضای خانواده بازتعریف کالبد خانه را به دنبال داشته است.