مرجان زرگر - گروه عمل آوری فراورده های شیلاتی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
بهاره شعبان پور - گروه عمل آوری فراورده های شیلاتی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
پرستو پورعاشوری - گروه عمل آوری فراورده های شیلاتی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
ابراهیم ذبیحی نیشابوری - گروه فارماکولوژی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران.

کلاژن فراوان ترین و مهم ترین پروتئین ساختاری در بافت همبند جانوران است که تولید آن اهمیت زیادی در زمینه های پزشکی و دارویی، آرایشی- بهداشتی و غذایی دارد. با توجه به محدودیت های مذهبی و نیز بیماری های مشترک بین دام و انسان، امروزه استحصال کلاژن به دیگر منابع و به ویژه منابع آبزی معطوف شده است. بنابراین هدف این مطالعه استخراج کلاژن به دو شیوه مرسوم اسیدی و آنزیمی از فلس کپور معمولی و تعیین ویژگی های آن به منظور استفاده بهینه از این پسماند برای تولید محصولات با ارزش افزوده و یافتن جایگزینی برای کلاژن به دست آمده از حیوانات خشکی می باشد. کلاژن محلول در اسید (Acid soluble collagen) و کلاژن محلول در پپسین (Pepsin soluble collagen) از فلس کپور معمولی (Cyprinus carpio) استخراج و خواص آنها تعیین شد. فلس های کپور معمولی پس از آماده سازی به کمک اسیداستیک ۵/۰ مولار و آنزیم پپسین تحت استخراج قرار گرفته در نهایت کلاژن استخراج شده، لیوفیلیزه شد و پس از محاسبه بازده استخراج، ویژگی های آن با استفاده از آزمون های الکتروفورز، طیف سنجی فرابنفش، پراش اشعه ایکس و تعیین نقطه ایزوالکتریک مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که بازده استخراج ASC و PSC به ترتیب ۹/۱% و ۹۶/۲% (بر مبنای وزن خشک) بود یعنی هضم با پپسین می تواند تا ۵۴/۱ برابر باعث افزایش بازده کلاژن شود. نتایج آنالیز SDS-PAGE نشان داد هر دو ASC و PSC به عنوان کلاژن نوع I بوده و ازα۱ ، α۲ و β در ساختار زنجیره ای (α۱)۲α۲ تشکیل شده­اند؛ نقطه ایزوالکتریک کلاژن ها در دامنه pH ۵- ۶ قرار داشت. حداکثر پیک جذب طیف فرابنفش کلاژن های به دست آمده در ۲۳۵ نانومتر مشاهده شد. اگرچه آنزیم پپسین (۱% وزن خشک فلس) باعث افزایش بازده بدون تغییر معنی دار در ساختار کلاژن می شود ولی استفاده از آن برای تولید انبوه کلاژن نوع I در ایران تا رسیدن به خودکفایی و کاهش قیمت پپسین، توصیه نمی شود این درحالیست که استخراج کلاژن به روش اسیدی بسیار ساده بوده و تحقیق جهت طراحی خط تولید برای این روش پیشنهاد می شود. فلس کپور معمولی این پتانسیل را دارد که به عنوان منبع جایگزین کلاژن در صنایع غذایی و بهداشتی- دارویی به کار رود. این نتایج می تواند علاوه بر تولید محصول با ارزش افزوده بالا از فلس کپور معمولی، راهکاری برای کنترل ضایعات صنعت فرآوری آبزیان در ایجاد آلودگی محیط زیست ارائه دهد.

فلس, کپور معمولی (Cyprinus carpio), کلاژن محلول در اسید, کلاژن محلول در پپسین, ضایعات