رضا مهدیان فر - استادیار گروه تفسیر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

مهم ترین نوع یادگیری انسان، یادگیری از طریق مشاهده است. بر این اساس، یکی از روش های تربیت، تربیت به وسیله الگوست که می توان آن را «روش الگویی» نامید. این روش در قالب الگودهی، الگوپردازی و الگوزدایی قابل اجراست. ذهن انسان ها با دو شیوه نخست بیشترین انس را داشته و بر این اساس بیشترین حجم پژوهش ها هم به این دو شیوه اختصاص دارد؛ اما از دقت در آیات قرآن به شیوه سومی در اجرای تربیت الگویی می رسیم که همان الگوزدایی است. این شیوه از گونه های روش تربیت سلبی در برابر روش ایجابی است که در آن، اصل «آماده سازی و رغبت انگیزی» بیشتر موردتوجه است. چنانکه جهت گیری اصلی راهبرد سلبی، روش های «اکتشافی» به جای» اکتسابی» و یا «پرهیز» به جای «تجویز» است؛ زیرا در روش سلبی و راهبرد پرهیز، از هرگونه تحمیل و تجویز ارزش ها از بیرون بر فرد «خودداری» می شود. ازآنجاکه این شیوه بر استخراج و استکشاف درون مایه های مخاطب از طریق پیرایش و زدایش موانع راه رشد، به قصد شکوفاشدن و آشکارکردن قابلیت های نهفته او استوار است، اهمیت پژوهش در این موضوع روشن می شود. پژوهش حاضر به منظور توجه دادن مربیان به این شیوه اجرایی از تربیت الگویی که کمتر موردتوجه پژوهشگران و مربیان واقع شده است، سامان یافته است. از این رو با مراجعه به آیات قرآن و دیدگاه مفسران ضمن توصیف شیوه الگوزدایی در قرآن به تبیین و تحلیل آن از نگاه قرآن پرداخته شده است. بر اساس یافته های پژوهش، الگوزدایی در قرآن به دو شکل جزئی تر قابل اجرا است. در شکل نخست با بیان ویژگی ها و سرانجام الگوهای منفی نوعی دلزدگی در متربی ایجاد می کند که نتیجه، همان الگوزدایی است. در صورت دوم با صراحت به الگوزدایی به موارد عینی آن اشاره کرده است

الگو, الگوزدایی, مثل, زن نوح, زن لوط