لیلا خان محمدی - ۱- استادیار گروه مهندسی عمران دانشگاه پیام نور، تهران، ایران، کدپستی: ۴۶۹۷-۱۹۳۹۵
لیلا کلانی ساروکلایی - ۲- استادیار دانشکده مهندسی عمران موسسه آموزش عالی طبری، بابل، ایران
غزاله عباس نژاد متانکلائی - ۳- کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بابل، ایران

یکی از عوامل مهم و موثر در ارتباط انسان و محیط که مورد توجه طراحان بوده است، ایجاد حس تعلق می باشد. حس تعلق به مکان به معنای ادراک ذهنی نسبت به فضاهای پیرامون و احساسات کم و بیش آگاهانه از محیط است که شخص را در ارتباطی درونی با محیط قرار میدهد، به طوری که فهم و احساسات فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه میشود. پدیده سرپرستی کودکان بی سرپرست در جوامع امروزی علاوه بر مشکلات فردی، مشکل و معضل اجتماعی محسوب می گردد که عدم توجه به این معضل میتواند اثرات جبرانناپذیری را برای جوامع پدید آورد. در مقابل، توجه و برنامهریزی مناسب برای سازماندهی و کاهش مشکلات این کودکان به سلامت روانی جامعه منجر شده و سبب رشد و شکوفایی روابط اجتماعی کودکان میگردد. در این مسیر، طراحی مرکز نگهداری کودکان بی سرپرست به منظور القای محیط خانه و خانواده به آنان و ارتقا حس تعلق در میان کودکان از اهمیت بسزایی برخوردار است. کیفیت طراحی محیط و ویژگیهای کالبدی معماری آن میتواند علاوه بر تامین نیازهای کودکان، در نحوه نگرش و فرآیند ادراک از فضا، چگونگی روابط انسانی و تعاملات اجنماعی، رشد شخصیتی و در نهایت ایجاد حس تعلق و رضایت مندی از مکان در میان کودکان بیسرپرست موثر واقع گردد. نتایج پژوهشها نشان میدهد حس تعلق از معیارهای ارزیابی محیطهای باکیفیت بوده و ویژگیهای کالبدی نظیر فرم (رنگ، اندازه، شکل، مقیاس) و روابط اجزای کالبدی با تامین و تاکید بر فعالیتهای اجتماعی محیط، نقش مهم و موثری در شکلگیری حس تعلق دارا میباشند. در این پژوهش با توجه به ماهیت طراحی مرکز کودکان بی سرپرست، ابتدا با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی بر اساس مطالعات کتابخانه ای مفاهیم مرتبط با طراحی این مراکز به منظور ایجاد حس تعلق به مکان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و در گام بعد با در نظر گرفتن نقش عوامل موثر در ارتقاء حس تعلق به مکان، به طراحی مکانی مطلوب برای مرکز نگهداری کودکان بی سرپرست پرداخته میشود.

کلمات کلیدی: کودک بی سرپرست، مرکز نگهداری کودکان بی سرپرست، حس تعلق به مکان، القای محیط خانه و خانواده.