زهرا رضایی - معلم در کرمانشاه
اکبر صیادکوه - عضو هیات علمی

بینامتنیت از نظریه های جدید نقد ادبی است که به بررسی روابط متون و شیوه ی تاثیرپذیری آثار ادبی می پردازد. سید احمد رضی ادیب پیشاوری از شاعران برجسته عصر مشروطیت به شمار می رود که سبک استادان معروف قدیم به ویژه قرن پنجم و ششم را با موفقیت پیروی کرده و در زمینه قصاید، استقبال تحسین برانگیزی از خاقانی شروانی (۵۹۵-۵۲۰ ه- ق) شاعر صاحب سبک نموده است. از مهم ترین نمونه ی آن می توان قصیده ی معروف و غرای ایوان مداین نام برد که بر ذهن و زبان ادیب پیشاوری تاثیر همه جانبه گذاشته و بستری مناسب فراهم آورده تا شاعر اندیشه حکمی و سیاسی خویش را در یک قصیده بیان کند. با وجود این، به سبب دشواری های لفظی و معنوی شعر خاقانی شروانی و ادیب پیشاوری، نظر بسیاری از پژوهشگران و ادیبان را از پژوهش خوانش بینامتنی در دو موضع تاریخی و دو فرهنگ متفاوت، دور داشته است. از همین رو، در این مقاله با روش تحلیلی- مقایسه ای قصیده ی معروف ایوان مداین با قصیده ی تاثیر پذیرفته ی ادیب پیشاوری، بر اساس نظریه بینامتنیت با تاکید بر سبک شعری آن بررسی شده است. نخست، عنصر موسیقی، زبان و محتوا و در پایان هر مبحث به چگونگی تاثیرپذیری و نوآوری شاعر پسین پرداخته شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که ادیب پیشاوری در ساختار سبکی و محتوا با خاقانی مشابه سازی نموده، با این حال، میزان تخیل آمیز بودن عناصر ادبی و مفهوم اصلی شعر یعنی وطن و برخی دگرگونی های زبانی سبب شده تا به تشخص سبکی بیانجامد.

بینامتنیت, ایوان مداین, خاقانی, ادیب پیشاوری, سبک شناسی