محمد چکی فورک - کارشناسی ارشد آب و هواشناسی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
رضا دوستان - استادیار اقلیم شناسی گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
مسعود مینائی - دانشیار سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

پدیده های اقلیمی در مناطق مختلف جهان در ارتباط  با ویژگی جغرافیایی هر منطقه، متفاوت اند. یکی از پدیده های غالب جوی در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی جهان، گردوغبار است. این پدیده در بخش عمده ای از ایران با اقلیم خشک، ازجمله بیرجند در شرق ایران، با آلودگی هوا مرتبط است. کانون ها و مسیرهای گرد و غبار این منطقه در طی سال متنوع اند و شناخت آن ها به مدیریت ریسک شهری، پیش بینی و بیابان زدایی کمک می کند. در این مطالعه برای تعیین منشا گردوغبار از تصاویر ماهواره لندست در دوره ۱۹۵۵-۲۰۱۷ استفاده شد. روز گرد و غبار، براساس تقسیم بندی شایو و دونگ با کد ۰۶ و ۰۷ با دید افقی کمتر از ۱۰ کیلومتر، تعریف و با شاخص BTD و TDI، آشکارسازی شد. برای تعیین الگوهای جوی گردوغبار، از داده های شبکه ای NOAA و مسیرهای ورودی با مدل های-اسپلیت به روش پسگرد، انجام شد. نتایج نشان داد، بیشترین روز گرد و غبار در سال های ۱۹۶۳ و ۲۰۰۸ (دوره بازگشت ۴۵ ساله)، به ترتیب با تعداد ۱۴۸ و ۱۲۸ روز، عمدتا در دوره گرم و ماه جولای (تیر ماه) حادث می شوند. وزش باد ۱۲۰ روزه سیستان در شرق ایران، در انتقال ذرات گرد وغبار وآلودگی هوای بیرجند از سمت شرق و شمال شرق از بیابان های آسیای میانه، ترکمنستان، افغانستان، دشت های خراسان رضوی و دشت های داخلی، نقش عمده را دارد؛ اما در دوره سرد سال، توده های سرد سیبری از شرق، جبهه های سرد (آنتی سیکلون مهاجر)، سیکلون های میرا و کم فشارها از جهت شمال غرب، غرب و جنوب غرب با عبور از دشت های مرکزی ایران و بعضا بیابان های سوریه و عراق در سطوح بالای جو، موجب گرد وغبار می شوند. در همه این کانون ها، وقوع ذرات معلق و آلودگی شهرها در دوره های خشک غالب است.

گرد و غبار, بیرجند, سنجنده مودیس, سنجش ازدور, مدل HYSPLIT