اسماعیل شیدای کرکج - استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ارومیه، ایران
جواد معتمدی - دانشیار پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

این تحقیق به منظور مطالعه تغییرات تنوع گونه ای در مراتع کوهستانی چهار باغ استان گلستان در پنج سایت با مدیریت متفاوت شامل بدون چرا (قرق)، چرای متوسط (کلید) و بحرانی (حریم روستا، حریم آبشخور و اطراف آغل) انجام شد. با برداشت داده های پوشش گیاهی، شاخص های تنوع عددی و پارامتری محاسبه شد. نتایج آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد که سایت های قرق و کلید از لحاظ شاخص تنوع شانون (به ترتیب ۶/۲ و ۱/۲) در مقایسه با سایت های بحرانی در وضعیت بهتری قرار دارند، اما از لحاظ شاخص غنای مارگالف تفاوتی بین سایت ها مشاهده نشد. بالاتر قرار گرفتن منحنی درجه بندی تنوع سایت کلید، بیانگر بیشتر بودن تنوع آن نسبت به سایت قرق است. به طوری که با برازش مدل های توزیع فراوانی مشخص شد که سایت قرق و کلید با مدل های سری لوگ (جوامع پایدار) و سایت های بحرانی با مدل سری هندسی (جوامع ناپایدار) در سطح ۰۵/۰ برازش و ارتباط دارد. رسم منحنی فراوانی- رتبه گونه ای نشان داد که سایت های با چرای زیاد دارای گونه های نادر و غالب با تعداد زیاد است که بیانگر اثر فشار چراست، اما در سایت متوسط و قرق یکنواختی بالایی در عرصه حاکم است. نتایج کلی نشان داد که اعمال چرای متوسط، سبب حفظ تنوع گیاهی شده و قرق اثر چندانی در افزایش تنوع گیاهی مراتع نداشته است که این بر لزوم توجه به اعمال چرای متوسط در عرصه صحه می گذارد. در بین سایت های بحرانی، سایت حریم روستا در وضعیت بدتری قرار گرفته و پیشنهاد می شود به دلیل نقش موثر اثبات شده چرای متوسط در منطقه، برای احیای سایت های با شدت چرای بالا به ویژه حریم روستا، شدت چرای دام کاهش یابد. البته کاهش تراکم دام در نقاط بحرانی از طریق افزایش تعداد آبشخورها و محل های استراحت دام در عرصه از روش های کمک کننده به کاهش آسیب به تنوع گیاهی سایت های بحرانی خواهد بود.

چرای دام, شاخص های تنوع, مدل توزیع فراوانی, منحنی رتبه- فراوانی, مراتع چهار باغ