یاسر قاسمی آریان - استادیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
حسین آذرنیوند - استاد گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران
علی طویلی - دانشیار گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج ، ایران

جستجو در دیدگاه های فنی مدیریت منابع طبیعی کشور، حکایت از این واقعیت مهم دارد که رویکردهای مدیریتی نقش بسیار مهمی در حفاظت، احیاء و بهره برداری پایدار از این منابع دارند. در همین راستا، این پژوهش با هدف ارزیابی و مقایسه شاخص های اکولوژیکی مراتع احیاءشده، تحت دو نوع رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور و اجتماعی- اکولوژیک محور انجام شد. برای این منظور، پروژه بین المللی ترسیب کربن و پروژه بیابان زدایی دشت سربیشه، به ترتیب به عنوان دو پروژه با رویکردهای مدیریتی اجتماعی- اکولوژیک محور و اکولوژیک محور انتخاب گردیدند. سپس در محدوده اجرایی هر پروژه، سه نوع عملیات اصلاحی مرتع شامل بوته کاری، احداث هلالی آبگیر، بذرکاری و بذرپاشی انتخاب و درصد پوشش گیاهی، مقدار تولید علوفه و کربن ترسیب یافته در خاک، مبنای ارزیابی و مقایسه قرار گرفتند. پوشش گیاهی با روش استقرار ترانسکت خطی، مقدار تولید با روش نمونه گیری دوبل و کربن خاک با روش والکلی و بلاک اندازه گیری شد. نتایج تجزیه واریانس اثر متقابل نوع مدیریت و عملیات اصلاحی بر مقدار شاخص های اکولوژیکی، اختلاف معنی دار را در سطح یک درصد نشان داد. به طوری که بیشترین مقدار شاخص ها، در مدیریت اجتماعی اکولوژیک محور تحت عملیات بوته کاری و کمترین مقدار آن در مدیریت اکولوژیک محور، تحت همان فعالیت مشاهده گردید. نتایج بیانگر آن است که ظرفیت سازی، نهادسازی و مشارکت واقعی جامعه محلی در تمام مراحل برنامه ریزی، اجرا، نظارت و بهره برداری از عرصه های مذکور، در رویکرد مدیریتی اجتماعی- اکولوژیک محور موفقیت بیشتری در ارتقای شاخص های اکولوژیکی مرتع به همراه داشته است.

ارزیابی اکولوژیکی, مدیریت اکولوژیک محور و اجتماعی- اکولوژیک محور, پروژه بین المللی ترسیب کربن, خراسان جنوبی