ماشاالله محمدپور - ۱- استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکزتحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ایلام ، ایران
محمدرضا طاطیان - دانشیار گروه علوم و مهندسی مرتع، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
رضا تمرتاش - دانشیار گروه علوم و مهندسی مرتع، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
جعفر حسین زاده - دانشیار، گروه جنگل، دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام، ایران

مراتع زیراشکوب جنگل­های تنگ دالاب در شمال غرب شهر ایلام طی ماه­های اردیبهشت تا آبان چرا می­شوند. برای بررسی رفتار چرایی و تعیین وابستگی دام به منابع علوفه­ای، تعداد سه بز و سه گوسفند کردی از سه گله منطقه به طور تصادفی انتخاب و با نصب دستگاه GPS بر آنها، هر ماه اطلاعات مسافت و زمان حرکت دام ثبت شد. نقشه­های سازند زمین­شناسی، شیب، ارتفاع، کاربری اراضی و فرم زمین تهیه و اطلاعات ماهانه GPS با نقشه­ها تلفیق گردید. سنجش میزان تولید منطقه در قالب ۲۷ پلات نمونه از منبع علوفه­ای زیراشکوب و ۲۵ نمونه از درختان و درختچه­ها انجام شد. نتایج نشان داد که بز روزانه به طور متوسط ۷/۷ کیلومتر تحرک داشته و مسافتی در حدود ۶/۲ کیلومتر برای چرا طی کرده است؛ اما این ارقام برای گوسفند به ترتیب ۸/۷ و ۹/۱ کیلومتر است. همچنین مشخص شد که بزها در طبقه ارتفاعی ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ متر و گوسفندها در طبقه ارتفاعی ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ متر حضور بیشتری داشته­اند. دام­ها گرایش بیشتری به چرا در مناطق زیر اشکوب جنگلی داشته و شیب­های کمتر از ۳۰ درصد، فرم زمین تپه­ای و سازند زمین شناسی پابده را ترجیح داده­اند. مقایسه زمان­های چرا، حرکت و توقف دام نشان داد که بین نوع دام­ها از نظر رفتار چرایی تفاوت وجود ندارد؛ ولی بین نوع فعالیت (حرکت، توقف و چرا) در ماه­های مختلف تفاوت وجود دارد. بررسی رفتار چرایی دام با استفاده از فیلمبرداری مشخص نمود که دام­ها حدود ۳۳ تا ۳۶ دقیقه برای چرا، سه تا پنج دقیقه توقف و ۱۲ تا ۱۴ دقیقه برای حرکت بدون چرا زمان صرف کرده­اند. در نهایت مشخص شد که حدود ۵۰ درصد تولید نسبی علوفه از مراتع زیراشکوب، ۳۴ درصد از درختان جنگلی و ۱۰ درصد از زراعت زیراشکوب بوده است؛ بنابراین وابستگی جیره دام به مرتع زیراشکوب حدود ۶۱ درصد، درختان جنگلی ۲۵ درصد و زراعت زیراشکوب ۷ درصد است.

رفتار چرایی, زیراشکوب جنگل, شیب, ارتفاع, سازند زمین شناسی