فاطمه علیلو - دانشجوی دکتری علوم مرتع، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
فرشاد کیوان بهجو - دانشیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران
اسماعیل شیدای کرکج - استادیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ایران
رضا احمدخانی - دانش آموخته کارشناسی ارشد مرتعداری
جواد معتمدی - استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

در پژوهش حاضر، اثر مدیریت چرای دام بر روی ویژگی های عملکردی و ساختاری اکوسیستم در مراتع کوهستانی خوی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای ارزیابی این ویژگی ها، سه سایت مدیریتی دام با شدت های چرایی سبک (مرجع) ، متوسط و سنگین در مراتع دیزج بطچی خوی در استان آذربایجان غربی انتخاب شدند. در هر یک از مناطق مذکور با استفاده از روش تصادفی- سیستماتیک در امتداد ترانسکت ۵۰ متری لکه های اکولوژیک از هریک از فرم های رویش گراس، بوته، فورب و ترکیبی و فضای بین لکه ای (خاک لخت) انتخاب و از هر یک از لکه ها ۵ تکرار جهت امتیازدهی به هر یک از شاخص های ۱۱ گانه خاک بر حسب دستورالعمل روش تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز در نظر گرفته شد شامل؛ پوشش سطح خاک، یقه گیاهان، پوشش نهانزادان، لاشبرگ، وهمچنین منشا لاشبرگ، شکنندگی پوسته خاک، شدت و نوع فرسایش، میزان لاشبرگ ترکیب شده با خاک، میکرو توپوگرافی سطح خاک، مقاومت پوسته سطح خاک در برابر رطوبت و بافت خاک بودند. در امتداد ترانسکت برداشت داده ها و اندازه گیری شاخص های ساختاری طول و عرض لکه های اکولوژیک انجام شد. در نهایت با استفاده از نرم افزار LFA سه شاخص عملکردی خاک مراتع شامل پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی برای هر یک از لکه ها و فضای بین لکه ای به دست آمد. نتایج مقایسه آماری میانیگن شاخص های مختلف نشان داد که افزایش شدت چرا باعث تغییر در ویژگی های ساختاری و عملکردی می شود و مناطق مختلف چرایی با یکدیگر از نظر ویژگی­های مورد مطالعه باهم دارای تفاوت معنی داری بوده که این تفاوت در تیمارهای چرایی سبک و متوسط جزئی است. به عبارتی افزایش شدت چرا باعث تخریب لکه های اکولوژیکی شده و فاصله بین لکه­ها افزایش یافته و تخریب لایه سطحی خاک باعث افزایش فرسایش خاک و در نتیجه کاهش ویژگی های عملکردی را به دنبال داشته است. به طوری که اختلاف میانگین ویژگی های پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر سایت چرایی کم با متوسط برابر ۰۵/۳، ۵۸/۴ و ۹/۶ بوده در حالی که اختلاف میانگین این ویژگی ها در سایت های چرایی کم و سنگین به ترتیب برابر ۲۶/۳، ۷۵/۱۶ و ۹۶/۴۹ است.

شاخص های سطح خاک, دیزج بطچی, عملکرد خاک, ساختار اکوسیستم, شدت چرا