فاطمه زیباکلام - دانشیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران
مریم قاسمی - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران

آلفرد نورث وایتهد فیلسوف، فیلسوف سرشناس قرن بیستم در کتاب اهداف تعلیم و تربیت خویش، که نویسندگان برای تحقیق در این مقاله بر آن تمرکر کرده اند، زیبایی شناسی و هنر را پا به پای تعلیم و تربیت مطرح می کند. تعریفی که وایتهد از زیبایی شناسی ارائه می دهد از یک سو با هنر و از سوی دیگر با ارزش ها پیوند دارد. از آن جایی که روح اصلی تعلیم و تربیت در نگاه وایتهد همین زیبایی شناسی و هنر است، مقاله پیش رو با برشمردن وجوه مختلفی که هنر و زیبایی شناسی در اندیشه تربیتی وایتهد دارد، سعی می کند دیدگاه نویی را درباره جایگاه هنر در زنده کردن تعلیم و تربیت مورد نظر وی ارائه دهد. در این راستا ابتدا ناگزیر از بررسی اندیشه ارگانیسیزم (انداوم وارگی) و پویایی در فلسفه وایتهد می باشد، سپس به معرفی شناخت پرداخته می شود و در آن تئوری مفاهیم پویای وایتهد تبیین می گردد. با تاکید بر نقشی که تئوری مفاهیم پویا و ایستا در تعلیم و تربیت ایفا می کنند، چگونگی شکل دادن هنر به مفهوم، شاکله و ساختار تعلیم و تربیت توضیح داده می شود. رسیدن به نگرش استعلایی در سطح دانش، ساختاری مانند صاحب سبک شدن در هنر دارد و بنابراین فرد را قادر می سازد که این نگرش را به صورت هنرمندانه در واقعیت زندگی به کار گیرد. علاوه بر این، ارزش که می تواند روح را به کالبد زندگی بدمد، توسط همین نگرش ایجاد می شود. یعنی به واسطه بازافکنی طرح تعلیم و تربیت مبتنی بر هنر و زیبایی شناسی، فرد به سطح والایی از ارزش ها دست می یابد که در سیر مداوم و تحولی کسب شناخت، همواره همراه او هستند و در نهایت تعلیم درس هنر، به عنوان زمینه ساز برای رشد درک زیباشناسانه افراد معرفی می گردد. مقاله حاضر مدعی است که دیدگاه ویژ ه ای که وایتهد در نگاه به جایگاه زیبایی شناسی و هنر در تعلیم و تربیت دارد، خط فاصلی را میان او و فیلسوفان تربیتی ما قبل و ما بعد او ترسیم کرده و وی را به صورت متمایزی درآورده که برای به کارگیری در تمام نظام های تربیتی قابل توصیه است.

وایتهد, تعلیم و تربیت, زیبایی شناسی, هنر