امین احمدی راد - دانشجوی دکتری، گروه بیوتکنولوژی و به نژادی گیاهی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
رضا محمدی - دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، معاونت سرارود، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران
علیرضا اطمینان - دانشیار، گروه بیوتکنولوژی و به نژادی گیاهی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
لیا شوشتری - استادیار، گروه بیوتکنولوژی و به نژادی گیاهی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
علی مهراس مهرابی - استادیار، گروه بیوتکنولوژی و به نژادی گیاهی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

مقدمه: آگاهی از میزان تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم­ها اطلاعات ارزشمندی را در جهت حفظ منابع ژنتیکی و کاربرد آنها در اختیار به نژادگر قرار می­دهد. این تحقیق با هدف ارزیابی تنوع ژنوتیپ­های گندم دوروم بر اساس صفات آگرو- فیزیولوژیک و بررسی روابط متقابل بین صفات و شناسایی ژنوتیپ­های با ویژگی­های مطلوب با استفاده از روش بای­پلات ژنوتیپ در صفت انجام شد.مواد و روش ­ها: در این تحقیق ۱۲۴ ژنوتیپ گندم دوروم شامل ۱۲۰ لاین اصلاحی دریافتی از سیمیت به­همراه چهار ژنوتیپ شاهد گندم دوروم (ساجی، ذهاب، ایمرن و لاین پیشرفته SRN-۱/…) بر اساس ۲۲ صفت مورفو- فیزیولوژیک در قالب طرح حجیم شده (آگمنت) طی دو سال زراعی (۱۳۹۶-۹۷ و ۹۸-۱۳۹۷) در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور (ایستگاه سرارود) مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین­های مبتنی بر بهترین برآوردگر خطی نااریب (BLUE) برای صفات مورد مطالعه انجام شد. همچنین، از روش نمودار دمایی برای ارزیابی ضرایب همبستگی بین صفات مورد مطالعه و از روش تجزیه بای­پلات ژنوتیپ در صفت (GT-biplot) برای بررسی روابط بین صفات و تعیین ویژگی­های مورفو- فیزیولوژیک ژنوتیپ­ها استفاده شد.یافته ­های تحقیق: نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که اختلاف آماری معنی­داری بین ژنوتیپ­هایمورد مطالعه از لحاظ صفات بررسی شده در شرایط دیم وجود داشت که بیانگر تنوع ژنتیکی قابل توجه بین ژنوتیپ­ها می­باشد. بر اساس روش تجزیه بای­پلات ژنوتیپ در صفت در دو سال آزمایش، صفات اندازه­گیری شده در پنج گروه و ژنوتیپ­ها در هشت گروه قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه همبستگی و نتایج تجزیه بای­پلات ژنوتیپ در صفت، صفات تعداد سنبله در واحد سطح، ارتفاع بوته، هدایت روزنه­ای، عملکرد زیست­توده، طول پدانکل خارجی، طول سنبله، تعداد روز تا گلدهی، شاخص برداشت و طول پدانکل به عنوان مهم ترین صفات موثر بر عملکرد دانه در شرایط دیم شناسایی شدند. در مجموع بر اساس نتایج حاصل از شاخص­های انتخاب، تعدادی از لاین­های مورد مطالعه در این آزمایش به­عنوان لاین­های امیدبخش برتر و پرمحصول به­منظور کشت در شرایط دیم انتخاب شدند.نتیجه ­گیری: نتایج این تحقیق منجر به شناسایی تعدادی از لاین­های اصلاحی گندم دوروم با ویژگی­های آگروفیزیولوژیک برتر از ارقام شاهد شد که به­منظور بهبود تحمل به خشکی و تولید عملکرد مطلوب در شرایط دیم می­توانند برای استفاده در برنامه اصلاحی گندم دوروم در آینده توصیه شوند. در کل از بین لاین­های مطالعه شده در این آزمایش، لاین­های اصلاحی شماره ۱۱۹، ۱۰۶، ۱۱۷، ۱۰۴، ۱۲۱، ۱۱۵، ۱۰۹، ۱۱۸، ۹۸، ۴۹ و ۱۲۴ به­عنوان ژنوتیپ­های ایده­آل در شرایط دیم معرفی می­شوند.

بای پلات ژنوتیپx صفت, تجزیه همبستگی, تنوع ژنتیکی, صفات آگرو- فیزیولوژیک