حسین ارزانی - استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
جواد معتمدی (ترکان) - استادیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
حسن یگانه - استادیار، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
حمزه علی شیرمردی - عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، استان چهارمحال و بختیاری، شهرکرد، ایران

آگاهی از جواب گویی علوفه مرتع به نیاز روزانه واحد دامی چراکننده در مرتع، یکی از موارد ضروری در تعادل دام و مرتع می باشد. به همین منظور در پژوهش حاضر، از ۳۲ گونه گیاهی که از گونه های مهم و مورد چرای دام در مراتع نیمه استپی کرسنک چهارمحال و بختیاریمی باشند، در سه مرحله رشد (رشد رویشی، گل دهی و بذردهی) نمونه برداری شد. در هر مرحله ۳ نمونه و برای هر نمونه ۳ پایه گیاهی قطع گردید. پس از اندازه گیری درصد ازت (N) و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی (ADF) گونه های مورد مطالعه؛ مقادیر پروتئین خام (CP) ، ماده خشک قابل هضم (DMD) و انرژی متابولیسمی (ME) آنها به منظور اطلاع از حد بحرانی شان برای تامین نیاز روزانه واحد دامی محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از تجزیه واریانس و به منظور مشاهده منابع تغییرات درون گروهی، از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان می دهد که بیشترین مقدار پروتئین خام (۸۷/۲۳ درصد)، ماده خشک قابل هضم (۳۵/۷۴ درصد) و انرژی متابولیسمی (۶۴/۱۰ مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک) متعلق به گونه  Bellevalia glauca می باشد. کمترین مقدار پروتئین خام (۸۱/۹ درصد) متعلق به گونه Thymus daenensis و کمترین مقدار هضم پذیری (۳۸/۵۱ درصد) و انرژی متابولیسمی (۷۳/۶ مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک) متعلق به گونه Asperula molluginoides می باشد. میانگین مقادیر پروتئین خام مراحل مختلف رشد شامل مرحله رشد رویشی، گل دهی و بذردهی به ترتیب عبارتند از: ۹۲/۲۰، ۰۳/۱۳ و ۸۹/۸ درصد که در هر سه مرحله رشد بالاتر از مقدار تقریبی سطح بحرانی آن (۷ درصد) برای تامین نیاز روزانه واحد دامی است. میانگین مقادیر ماده خشک قابل هضم در مراحل مختلف رشد به ترتیب ۹۶/۷۰، ۶۵/۵۹ و ۵۰/۵۲ درصد می باشد که در مراحل مورد مطالعه بالاتر از سطح بحرانی آن (۵۰ درصد) برای نیاز نگهداری یک واحد دامی است. مقادیر انرژی متابولیسمی نیز در مراحل مختلف رشد به ترتیب عبارتند از: ۰۶/۱۰، ۱۴/۸ و ۹۲/۶ مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک که مقدار آنها در مرحله رشد رویشی و گل دهی بالاتر و در مرحله بذردهی پایین تر از مقدار تقریبی سطح بحرانی آن (۸ مگاژول) برای تامین نیاز نگهداری روزانه یک واحد دامی می باشد. این امر بیانگر این است که مطلوبیت کیفیت علوفه مرتع در زمان های مختلف چرا یکسان نمی باشد و لازم است نیاز روزانه واحد دامی بر مبنای کیفیت علوفه مشخص شود. به طورکلی مراتع مورد مطالعه از نظر تامین پروتئین خام و انرژی متابولیسمی مورد نیاز روزانه واحد دامی مطلوب ارزیابی می شوند. البته نتایج ارائه شده در این مقاله، به عنوان اطلاعات پایه برای مدیریت دام و مرتع منطقه مورد مطالعه مهم است.

کیفیت علوفه, پروتئین خام, ماده خشک قابل هضم, انرژی متابولیسمی, حد بحرانی, نیاز روزانه دام